Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel został skazany na rok więzienia za oszustwo. Tak zakwalifikowano niezwrócenie zaliczki jego klientowi na poczet montażu paneli fotowoltaicznych - z umowy się nie wywiązał
• W opisie czynu sąd nie wskazał jednak żadnego ze sposobów działania określonych w art. 286 § 1 Kodeksu karnego
• Samo pobranie zaliczki na poczet umowy, a następnie brak realizacji zobowiązania i niezwrócenie zaliczki stanowi podstawę odpowiedzialności kontraktowej, a nie przestępstwo oszustwa
• Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację do Sądu Najwyższego od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego z 2024 r.
• Zastępca RPO Stanisław Trociuk wnosi w niej o uchylenie wyroku i uniewinnienie oskarżonego

Stan faktyczny 

Sąd Rejonowy uznał oskarżonego za winnego tego, że w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia jej mieniem. Prowadząc działalność gospodarczą, pobrał od tego pokrzywdzonego ponad 4,5 tys. zł zaliczki na poczet montażu paneli fotowoltaicznych. Z zobowiązania tego się nie wywiązał; nie zwrócił też zaliczki.

Zostało to zakwalifikowane jako przestępstwo z art. 286 § 1 k.k., za które sąd wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności. Zobowiązał go też do naprawienia szkody i zapłatę na rzecz pokrzywdzonego kwoty zaliczki.

Wyrok nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

Zarzut kasacji RPO

ZRPO Stanisław Trociuk wyrokowi zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego art. 286 § 1 k.k. Polegało to na jego błędnym zastosowaniu i przypisaniu skazanemu odpowiedzialności za czyn zabroniony, podczas gdy jego zachowanie nie wyczerpało wszystkich ustawowych znamion występku oszustwa.

Wniósł do Sądu Najwyższego o uchylenie zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego.

Argumentacja kasacji RPO 

Zgodnie z art. 286 § 1 k.k. przestępstwo oszustwa popełnia ten, kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. 

Działanie sprawcy sprowadza się do trzech sposobów: wprowadzenie w błąd, wyzyskanie błędu, wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

Pierwszy i drugi opiera się na błędzie pokrzywdzonego, którego wyobrażenie o rzeczywistości nie odpowiada faktom w zakresie istotnym dla podjęcia decyzji o określonym rozporządzeniu mieniem. Sprawca albo błąd ten wywołuje, przedstawiając pokrzywdzonemu fałszywy obraz rzeczywistości, albo wykorzystuje fakt, że pokrzywdzony z innego powodu jest już w błędzie. 

Trzeci sposób popełnienia oszustwa wiąże się ze szczególnymi cechami osoby dokonującej rozporządzenia mieniem. Jej niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania może mieć charakter trwały (niedojrzałość), jak i przejściowy (np. stan odurzenia). 

Wszelkie inne sposoby wywołania skutku w postaci niekorzystnego rozporządzenia mieniem pozostają poza zakresem kryminalizacji z art. 286 § 1 k.k.

Tymczasem w opisie czynu przypisanego oskarżonemu nie wskazano żadnego ze sposobów działania określonych przez art. 286 § 1 k.k. Zawarto w nim jedynie, że oskarżony doprowadził pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w ten sposób, że prowadząc działalność gospodarczą, pobrał od niego zaliczkę w formie przelewu na poczet dostarczenia i montażu zamówionego towaru w postaci paneli fotowoltaicznych, z którego to zobowiązania się nie wywiązał, jak również nie zwrócił kwoty zaliczki.

Takie określenie sposobu działania oskarżonego nie może być uznane za jednoznaczne z wprowadzeniem w błąd, czy wyzyskaniem błędu. Samo pobranie zaliczki na poczet umowy, a następnie brak realizacji zobowiązania i niezwrócenie kwoty stanowi jedynie podstawę odpowiedzialności kontraktowej, nie zaś przestępstwo oszustwa.

Ustawa nie uznaje za oszustwo zachowania polegającego tylko na doprowadzeniu kogoś, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, do niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Wyrok skazujący powinien zawierać dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną. Konieczne jest zatem wskazanie kompletu znamion, które zostały wypełnione ustalonym zachowaniem sprawcy. Brak w opisie czynu przypisanego oskarżonemu jakiegokolwiek znamienia ustawowego typu czynu zabronionego skutkuje niemożnością przypisania odpowiedzialności karnej za ten czyn. W opisie czynu nie powinien być pominięty żaden element, od którego uzależnione jest uznanie danego zachowania za bezprawne.

W realiach sprawy  brak jest kompletu znamion przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., a skazanie oskarżonego nastąpiło z rażącym naruszeniem tego przepisu. Wpływ tego uchybienia na treść wyroku jest oczywisty, bowiem z uwagi na brak w opisie czynu kompletu znamion występku oszustwa, przypisanie oskarżonemu winy było bezpodstawne.

II.511.643.2024