Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił MSWiA opinię do projektu ustawy o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w europejskim systemie informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż (ETIAS) (nr projektu UC104)

Projekt przewiduje m.in zmianę w ustawie z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Chodzi o dodanie nowych przesłanek umożliwiających organowi prowadzącemu postępowanie w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej wydanie decyzji o umorzeniu postępowania, gdy nie jest to sprzeczne z interesem społecznym, a wnioskodawca w sposób dorozumiany wycofał wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Zgodnie z projektem wniosek uznaje się za wycofany w sposób dorozumiany, gdy wnioskodawca odmówił przedstawienia informacji niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego lub udostępnienia dowodów potwierdzających okoliczności wskazane w uzasadnieniu wniosku.

W ocenie RPO rozwiązanie to budzi wątpliwości z punktu widzenia standardów ochrony praw cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową w Polsce. W obecnym brzmieniu art. 40 ust. 2 ustawy określa zamknięty katalog przesłanek, których wystąpienie pozwala organowi na uznanie, że cudzoziemiec w sposób dorozumiany wycofał wniosek. Są to okoliczności o charakterze obiektywnym, możliwe do zweryfikowania i nie opierają się na subiektywnej ocenie organu. 

Przesłanki te dotyczą m.in. niestawiennictwa w ośrodku recepcyjnym w określonym terminie, opuszczenia go bez usprawiedliwionej przyczyny czy opuszczenia terytorium RP. Nowo projektowane przesłanki mają zaś charakter ocenny i subiektywny. Przyznają organowi szeroki zakres uznaniowości, co może prowadzić do arbitralnych decyzji, bez uwzględnienia indywidualnej sytuacji wnioskodawcy.

Uzasadnienie wskazuje, że z uwagi na obecną sytuację geopolityczną - mając na względzie wrogie działania białoruskich i rosyjskich władz w celu instrumentalnego wykorzystania ochrony międzynarodowej do celów sprzecznych z jej naturą - konieczne są działania zmierzające do szybkiego załatwiania tych spraw, gdy wnioskodawca, działając w złej wierze, odmawia przedstawienia wyjaśnień lub dowodów, bądź udziela ich, wprowadzając organ w błąd.

Projektowany przepis nie zawiera odniesienia do złej wiary ani nie uzależnia jego zastosowania od jakiejkolwiek formy nadużycia przez cudzoziemca. Nie przewiduje obowiązku wykazania przez organ, że odmowa wyjaśnień lub przedstawienia dowodów wynikała ze złej wiary lub zmierzała do wprowadzenia organu w błąd. W efekcie może on zostać zastosowany również wobec osób, które z różnych przyczyn nie były w stanie przedstawić wymaganych informacji czy dowodów.

Ponadto zakresu projektu nie ograniczono do sytuacji, w których istnieje podejrzenie instrumentalnego wykorzystania instytucji ochrony międzynarodowej. Nowe przesłanki odnoszą się bowiem do wszystkich cudzoziemców, którzy złożą taki wniosek - bez względu na ich motywację czy sytuację faktyczną.

Osoby ubiegające się o ochronę często są w trudnej sytuacji; obawiają się o bezpieczeństwo własne lub bliskich w kraju pochodzenia. W takich okolicznościach przyczyny odmowy przedstawienia informacji lub udostępnienia dowodów mogą być uzasadnione. Mogą wynikać m.in. z obaw przed represjami wobec bliskich w kraju pochodzenia, braku zaufania do władz czy braku możliwości zabezpieczenia lub przewiezienia z kraju pochodzenia dowodów mogących potwierdzać okoliczności wskazane we wniosku. 

Odmowa udzielenia informacji lub przedstawienia dowodów nie powinna być traktowana jako równoznaczna z rezygnacją z ubiegania się o ochronę międzynarodową. Tymczasem projekt nie przewiduje obowiązku zbadania przyczyn odmowy czy możliwości dostarczenia informacji i dowodów na późniejszym etapie postępowania.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej określa wymogi rozpatrywania wniosków o ochronę międzynarodową. Zobowiązuje m.in. do zapewnienia, aby decyzje podejmowano indywidualnie, obiektywnie i bezstronnie.

Mając na uwadze, że proponowana zmiana może prowadzić do nadmiernej uznaniowości organu i ryzyka arbitralności, a w konsekwencji do ograniczenia prawa cudzoziemca do rzetelnego postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, Marcin Wiącek prosi sekretarza stanu w MSWiA Tomasza Szymańskiego o uwzględnienie tych uwag w pracach legislacyjnych.

XI.540.132.2025