Biuletyn Informacji Publicznej RPO

4 września 2025 r. w Biurze RPO odbyła się debata pt. "Praca dla seniorów. Czy ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia przyczyni się do zwiększenia aktywności zawodowej osób starszych?"

W wydarzeniu wzięli udział eksperci i przedstawiciele organizacji pracodawców, którzy zastanawiali się nad tym, w jaki sposób zwiększyć aktywność zawodową seniorów oraz czy nowe rozwiązania prawne mogą się do tego przyczynić.

Wydarzenie jest częścią cyklu debat będących pokłosiem konferencji „Kongres Praca. Praca dla seniorów? Sytuacja osób starszych na rynku pracy w Polsce”, zorganizowanej w czerwcu 2023 r. przez Biuro RPO we współpracy z Międzynarodowym Instytutem Społeczeństwa Obywatelskiego.

Debata była transmitowana w internecie i tłumaczona na polski język migowy. Link do zapisu transmisji debaty

Otwarcie debaty przez ZRPO Adama Krzywonia

Otwierając debatę, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich dr hab. Adam Krzywoń zaznaczył, że jest to już piąta debata z cyklu poświęconego pracy osób starszych i przypomniał poruszane na wcześniejszych wydarzeniach tematy.

- Można powiedzieć, że ten stały rytm rozmów nie jest przypadkowy i pokazuje, jak Rzecznik i pracownicy BRPO konsekwentnie traktują aktywność zawodową seniorów jako temat praw człowieka związany z wartościami sprawiedliwości społecznej – podkreślił.

Wskazał, że punktem wyjścia do dzisiejszej rozmowy jest nowe prawo, w którym pokładane są duże nadzieje. - To bardzo poważna przebudowa instrumentów i usług rynku pracy, która ma odpowiedzieć na wiele różnych potrzeb osób poszukujących pracy, osób bezrobotnych, pracodawców, ma zwiększyć skuteczność publicznych służb zatrudnienia. To bardzo ambitne i bardzo złożone cele – dodał.

Zauważył, że te cele nadrzędne, które ustawa ma realizować brzmią znajomo, bo są wytycznymi konstytucyjnymi: pełne i produktywne zatrudnienie, rozwój zasobów ludzkich, solidarność społeczna i integracja. – Czyli wszystko to, co decyduje o tym, by praca była dobra nie tylko ekonomicznie, ale również godna – zaznaczył.

Zwrócił uwagę, że ustawa przewiduje pewne instrumenty związane z unowocześnieniem i dostępnością, wsparciem pracodawców, mniejszą biurokrację i lepszy dostęp do szkoleń.

– Jest to istotne w dziedzinie zatrudnienia seniorów. Demografia nie poczeka, udział osób starszych w populacji stale rośnie i jeśli nie odrobimy tego wyższą aktywnością osób, które chcą i mogą pracować, to zabraknie nam po prostu rąk do pracy i osób, które będą utrzymywały usługi publiczne, z których przecież korzystamy wszyscy.

Następnie Adam Krzywoń wspomniał o czterech obszarach ustawy, które są istotne z punktu widzenia Rzecznika i które dotyczą problematyki praw człowieka. Są to kwestie po pierwsze związane z ułatwieniem i uelastycznieniem współpracy urzędów pracy z pracodawcami, zwiększenie trwałości zatrudnienia, czyli aktywizacja zawodowa osób starszych. Zwrócił uwagę, że te zachęty finansowe i prostsze procedury są istotne, ale nie rozwiążą problemu, jeśli utrzymają się stereotypy, ageizm, jeśli nie będą w praktyce wdrażane standardy równego traktowania i egzekwowane przepisy prawa pracy. Drugi obszar to stałe podnoszenie kwalifikacji. Istotną rolę ma tutaj odegrać Krajowy Fundusz Szkoleniowy. To lepszy dostęp do bardziej zindywidualizowanych szkoleń. Trzecim aspektem istotnym są spersonalizowane i dostępne usługi służb zatrudnienia. Im one są bardziej dostępne i spersonalizowane, tym większa szansa, że osoba szukająca pracy z nich skorzysta. Rzecznik zaznaczył, że ważne jest, aby to wsparcie nie kończyło się z chwilą podpisania umowy, ale trwało nadal w tym pierwszym, bardzo ważnym okresie zatrudnienia, ponieważ celem deklarowanym jest poprawa trwałości zatrudnienia. Czwartym obszarem są warunki, które pozwalają na łączenie zatrudnienia z życiem prywatnym.

Adam Krzywoń następnie zobowiązał się, że Biuro RPO będzie monitorowało wdrażanie tej ustawy, w szczególności przypatrywało się temu, jak działają nowe narzędzia w praktyce i czy rzeczywiście skracają czas poszukiwania pracy. Zaznaczył również, że w planach jest przełożenie ustaleń i wniosków z przeprowadzonych debat w rekomendacje, które następnie zostaną zebrane i opublikowane.

Wprowadzenie do dyskusji – Dorota Siwiec

We wprowadzeniu do dyskusji ekspert prawny w Zespole Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego BRPO Dorota Siwiec omówiła nowe regulacje zawarte w ustawie o rynku pracy i służbach zatrudnienia. W wystąpieniu skupiła się na rozwiązaniach dotyczących osób w wieku 50+, których sytuacja na rynku pracy już z racji samego wieku jest mocno utrudniona. Osoby te są także nierzadko osobami długotrwale bezrobotnymi, osobami bez kwalifikacji zawodowych, czy też opiekunami osób z niepełnosprawnościami.

Dorota Siwiec odniosła się do nowej definicji osoby zależnej i opiekuna osoby niepełnosprawnej, która została znacząco rozbudowana. Następnie przedstawiła regulacje dotyczące m.in. statusu osoby bezrobotnej, funkcjonowania urzędów pracy i zasad rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy (w miejscu zamieszkania osobiście lub elektronicznie). Zwróciła uwagę na szerokie zmiany w służbach zatrudnienia, w tym poradnictwie zawodowym, które będzie mogło być świadczone w formie zdalnej, co zwiększa zasięg działania urzędów pracy. Podkreśliła, że urzędy będą nastawione na efektywne i stałe współdziałanie w pomocy osobom poszukującym pracy w znalezieniu zatrudnienia. Omówiła także kwestie związane z prawem do zasiłku dla bezrobotnych oraz zwiększoną możliwością dofinansowania szkoleń, staży i wynagrodzenia osób w wieku 50+. Kończąc wystąpienie Dorota Siwiec wskazała na nowe regulacje dotyczące świadczenia aktywizacyjnego dla opiekuna powracającego na rynek pracy po przerwie związanej ze sprawowaniem opieki nad osobą zależną.

Debata

Uczestnicy debaty próbowali znaleźć odpowiedź na pytanie będące tytułem wydarzenia - czy ustawa o rynku pracy i służbach zatrudnienia przyczyni się do zwiększenia aktywności zawodowej osób starszych? W pierwszej kolejności zastanawiali się nad tym, czy w ustawie rzeczywiście znajdują się rozwiązania, które zwiększają skuteczność instytucji rynku pracy. Debatę moderował członek Komisji Ekspertów ds. Osób Starszych przy Rzeczniku Praw Obywatelskich Tomasz Schimanek.

Kierownik działu komunikacji i analiz Urzędu Pracy m.st. Warszawy Urszula Murawska mówiła, że urząd analizował rozwiązania przewidziane w nowej ustawie już od dłuższego czasu. Zwróciła uwagę na proces wdrożeniowy. – Ustawa wprowadziła dużo nowych rozwiązań dotyczących formalności. Możliwość rejestrowania się w miejscu zamieszkania jest dosyć istotna z punktu widzenia Warszawy, miasta, w którym mieszka blisko dwa miliony ludzi, z czego duża część wcale nie musi być tu zameldowana. Te osoby zaczynają być naszymi klientami – wskazała i dodała, że czas pokaże, czy skuteczność rynku pracy dzięki nowym rozwiązaniom zostanie zwiększona.

Panelistka zauważyła, że wciąż mierzymy się ze stereotypami i postrzeganiem osób starszych jako mniej wartościowych pracowników. Potrzebna jest rzetelna informacja na temat korzyści z kontynuowania aktywności zawodowej zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Warto by już wcześniej rozmawiać z pracodawcą, aby mieć pełną informację przed podjęciem decyzji dotyczącej przyszłości zawodowej.

– Mamy jako kraj najmniej urodzeń w Europie, a jednocześnie mamy najniższy wiek emerytalny. To dwa czynniki, które zupełnie uniemożliwiają należyte funkcjonowanie tego rynku w następnych latach – mówiła ekspert rynku pracy w zakresie zagadnień prawnych w Manpower Marta Drobisz i dodała, że trzeba się zastanowić, co zrobić, aby z jednej strony pracodawcy chcieli zatrudniać te osoby, ale też te osoby chciały podejmować dalej aktywność zawodową.

– Pracodawcy i rynek agencji skupili się na zmianach cudzoziemskich. Ustawa nie jest mocno rozpropagowania i pracodawcy nie mają świadomości przysługujących im dotacji i rozwiązań, które zostały zaproponowane w ustawie – mówiła i wskazała, że część z tych rozwiązań już istniała i należy się zastanowić, dlaczego z nich wcześniej nie korzystano.

Ekspertka wskazała na obawy pracodawców co do korzystania z nowych dofinansowań ze względu na obostrzenia okresu ochronnego w wieku przedemerytalnym. Zwróciła także uwagę na potrzebę upowszechnienia programów mentoringowych i systemowych rozwiązań zachęcających pracodawców do wprowadzania bardziej elastycznego czasu pracy.

Na brak rynku pracy dla osób starszych wskazywała dyrektorka Centrum Aktywności Międzypokoleniowej "Nowolipie" w Warszawie Joanna Dolińska-Dobek. – Poprzednia ustawa absolutnie uniemożliwiała tego, by urząd pracy samodzielnie podejmował jakiekolwiek działania wobec osób 60+. Te osoby były po prostu w ramach tamtej ustawy kompletnie niewidoczne. – mówiła. Omówiła też działalność Centrum i wspomniała o otwarciu wspólnie ze stołecznym Urzędem Pracy senioralnego biura karier, aby osoby starsze poszukujące pracy były widoczne. Nowa ustawa to zmieniła.

Wciąż jednak potrzebna jest rzetelna wiedza i informacja dla osób w wieku przedemerytalnym o korzyściach z zatrudnienia i nowych możliwościach. Centrum Aktywności Międzypokoleniowej planuje dużą kampanię informacyjną zachęcającą osoby starsze do aktywności społecznej, fizycznej, włączenia się w wolontariat i aktywności na rynku pracy. Przygotowywany jest także poradnik dla osób w wieku przedemerytalnym, który ma pomóc im podjąć odpowiednią decyzję dotyczącą dalszej aktywności zawodowej.
Odnosząc się do barier dla podtrzymania aktywności zawodowej przez osoby 50+ panelistka wskazała na potrzebę zapewnienia opieki osobom zależnym, jak również zadbanie o pracownika w kontekście wypalenia zawodowego.

– Nie dostrzegam w ustawie żadnego przełomu – wskazał ekspert ds. prawa pracy i rynku pracy, doradca Zarządu Konfederacji Lewiatan prof. Jacek Męcina. Dodał, że nowe instrumenty wspierające aktywność zawodową osób, które ukończyły 60. rok życia to ważny krok, ale ważniejsze jest zachowanie ciągłości współpracy z pracodawcą. – Senior, który wychodzi od pracodawcy, wychodzi z bagażem doświadczeń i kontaktów i jemu bardzo trudno będzie znaleźć nowego pracodawcę – dodał.

– Ważne jest, aby urzędy pracy dostrzegały to, że ich zadaniem jest interwencja na lokalnym rynku pracy – podkreślił i dodał, że niezwykle istotne jest otwarcie urzędu na współpracę międzyinstytucjonalną. – Rynek pracy poszedł bardzo mocno do przodu, jest nowoczesny i potrzebuje nowych rozwiązań, które urzędy pracy rozumieją i to one potrzebują partnerstwa z sektorem prywatnym po to, żeby się wymieniać informacjami, aby pójść w kierunku partnerstwa publiczno-prywatnego i dzielenia się odpowiedzialnością – tłumaczył.

Podkreślił też potrzebę poważnego podejścia do rozwiązań systemowych wspierających aktywność zawodową seniorów. – Są pierwsze jaskółki, ponad 100 tysięcy osób zdecydowało się podjąć aktywność po osiągnięciu wieku emerytalnego. Ja jestem przekonany, że możemy to podwoić i potroić, jeśli będziemy skutecznie wspierać rozwiązania systemowe – mówił.

Zapytany o ocenę rozwiązań dotyczących osób starszych w nowych przepisach ekspert podkreślił brak instrumentu wspierającego aktywność zawodową osób po osiągnięciu wieku emerytalnego u pracodawcy, u którego byli dotychczas zatrudnieni. Wskazał również na zbyt mały w skali potrzeb kraju Krajowy Fundusz Szkoleniowy i konieczność większego nacisku na kształcenie ustawiczne seniorów. Profesor zwrócił uwagę na art. 39 Kodeksu pracy dotyczący 4-letniego okresu ochronnego w wieku przedemerytalnym, który jest w pewnym sensie dyskryminujący i wbrew pozorom nie służy osobom w wieku przedemerytalnym. Warto w jego ocenie zastanowić się nad mniej uciążliwym dla pracodawcy rozwiązaniem. Zaproponował także systemowe wprowadzenie ulgi w składce na ubezpieczenie społeczne dla pracodawcy i pracownika kontynuującego zatrudnienie w wieku emerytalnym.

W głosach z sali pojawił się również temat wypalenia zawodowego i zdrowia społeczeństwa. Wskazano, że nie będziemy pracować, jeśli będziemy chorzy. W związku z tym należy troszczyć się o zdrowie pracowników również przed osiągnięciem wieku senioralnego. Żeby społeczeństwo pracowało i miało perspektywę w przyszłości, musi być zdrowe.

W wypowiedziach wskazywano też, że ustawa nie spowoduje rewolucji na rynku pracy. Podkreślano potrzebę wdrożenia rozwiązań systemowych. Ustawa tylko cząstkowo rozwiązuje problemy. Koniecznym jest też przełamywanie stereotypów i zmiana świadomości społecznej. Istotna jest też deregulacja. W dyskusji pojawił się również temat ubezpieczeń społecznych, konieczności odprowadzania podwójnych składek zdrowotnych przez pracujących emerytów.

Podsumowując debatę Tomasz Schimanek podziękował wszystkim, którzy uczestniczyli w całym cyklu debat "Praca dla seniorów". – Podsumujemy ten cykl w formie rekomendacji i upublicznimy je – zaznaczył i wskazał, że większość z nich będzie adresowana do seniorów, rządu, ale znajdą się tam również rekomendacje dla pracodawców, organizacji pozarządowych, społeczeństwa. – Bo stereotypy, o których dużo było mowy, nie lęgną się w głowach pracodawców, tylko funkcjonują w całym społeczeństwie – dodał.