Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie przekazywania szkół publicznych do prowadzenia przez podmioty prywatne.

Ze skarg napływających do Rzecznika wynika, że przepisy pozwalające na przekazanie przez jednostkę samorządu terytorialnego prowadzenia szkoły podmiotom prywatnym coraz częściej stosowane są nie tylko w wyjątkowych sytuacjach, w których lokalna społeczność decyduje się na przejęcie od gminy prowadzenia niewielkiej szkoły, ale stają się podstawowym założeniem polityki oświatowej jednostek samorządu terytorialnego. Wynikająca z Konstytucji zasada współistnienia sektora publicznego i prywatnego w oświacie zapewnia możliwość skorzystania z placówek niepublicznych, ale gwarantuje także powszechną dostępność szkół publicznych. Zgodnie z przepisami ustawy o systemie oświaty, sieć szkół publicznych powinna być na tyle gęsta, by odległość miejsca zamieszkania dziecka od placówki, w której będzie realizować obowiązkowe przygotowanie przedszkolne i obowiązek szkolny nie przekraczała, w zależności od klasy, trzech lub czterech kilometrów. Zastąpienie szkół publicznych niepublicznymi ogranicza powszechny dostęp do szkół, co ma znaczenie zwłaszcza dla uczniów z terenów wiejskich. Szkoły niepubliczne nie mogą zastąpić publicznych placówek oświatowych w zapewnieniu realizacji konstytucyjnego prawa do nauki. Niezależnie od związanych z tym kosztów, podstawą systemu oświaty musi pozostać odpowiednio gęsta sieć placówek publicznych. Taki model wynika z Konstytucji i nie może być zmieniony ustawą ani tym bardziej aktami prawa miejscowego. Przekazywanie podmiotom prywatnym prowadzenia szkół może łączyć się z wątpliwościami co do realizacji konstytucyjnych praw i wolności nawet, jeśli szkoła po przekazaniu kontynuuje działalność jako szkoła publiczna. Mechanizmy zawarte w Karcie Nauczyciela, w tym przede wszystkim gwarancje płacy i warunków pracy, miały zachęcać do wyboru zawodu nauczyciela w szkole publicznej najbardziej uzdolnionych absolwentów szkół wyższych oraz motywować doświadczonych pedagogów do podnoszenia kwalifikacji i do pozostania w zawodzie. W systemie oświaty funkcjonują placówki oferujące nauczycielom bardzo różne standardy pracy i płacy. Nauczyciele, którzy będą mieli możliwość wyboru miejsca pracy, będą wybierać placówki samorządowe. Rozwiązanie przedstawionego problemu nie jest łatwe. Jednak w ocenie Rzecznika obecna sytuacja wymaga pilnej interwencji prawodawczej. Obecnie obowiązujące przepisy regulujące kwestie przekazywania szkół podmiotom prywatnym zostały stworzone z myślą o wyjątkowych sytuacjach, a nie z założeniem, że to na podmiotach prywatnych spoczywać będzie ciężar zapewnienia konstytucyjnej gwarancji prawa do nauki. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Edukacji Narodowej (22.08.2014 r.) wyjaśniła, że szkoła przekazana w trybie określonym w ustawie o systemie oświaty pozostaje ogólnodostępną, bezpłatną dla ucznia szkołą publiczną. Nadzór nad jakością nauczania w szkole sprawuje kurator oświaty, a właścicielem majątku szkoły jest nadal samorząd. Organ, który przejął szkołę nie może jej zlikwidować, może jedynie zrezygnować z dalszego jej prowadzenia. Wówczas szkoła jest ponownie przejmowana przez gminę i dalej przez nią prowadzona. Celem tego szczególnego rozwiązania ustawowego jest zapobieżenie likwidowaniu małych szkół, a co za tym idzie, ochrona miejsc pracy nauczycieli. Przepisy ustawy – Karta Nauczyciela przyznają nauczycielom zatrudnionym w publicznych szkołach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego identyczne uprawnienia i obowiązki jak nauczycielom zatrudnionym w szkołach publicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim zasadniczo powinny być one równe dla wszystkich nauczycieli, bowiem wynikają one ze szczególnego charakteru wykonywanej pracy lub ich określenie jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania systemu oświaty. Obowiązujące przepisy regulujące pragmatykę zawodową nauczycieli wymagają nowego uregulowania, odpowiadającego wyzwaniom nowoczesnej edukacji. Część obecnych uprawnień i przywilejów wskazywanych w wystąpieniu Rzecznika jako różnicujące sytuację nauczycieli w szkołach prowadzonych przez różne organy, w realiach współczesnej gospodarki utraciła rację bytu. Obecnie można przyjąć, że nie ma potrzeby wprowadzania kompleksowych zmian ustawowych w związku z przekazywaniem szkół i placówek do prowadzenia podmiotom innym niż jednostki samorządu terytorialnego.