Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 2024-11-25.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw.
Ogólną cechą i motywem inicjatywy w zakresie ustaw penalnych jest przywrócenie zasad praworządności, a także dostosowanie warstwy normatywnej do zachodzących przemian technologicznych, kulturowych i aksjologicznych, nowych zjawisk w obszarze przestępczości i negatywnych ocen wobec praktyki stosowania prawa. Szczególnie należy docenić szeroki wymiar implementacji dyrektyw dotyczących prawa do pomocy tłumacza, prawa do informacji, prawa do pomocy obrońcy, w tym dostrzeżenie standardów, jakie powinny dotyczyć oskarżonych poniżej 18. roku życia, które dotychczas były realizowane tylko deklaratywnie.
Słusznie uznano za pilne zmiany dotyczące przywrócenia właściwej roli prokuratora w świetle gwarancji konstytucyjnych: prawa do sądu, nietykalności i wolności osobistej, prawa do obrony, zasad równości, podziału i równowagi władz oraz demokratycznego państwa prawnego, a także wymogów, jakie niesie obowiązywanie poszczególnych zasad procesowych: „równości broni”, bezpośredniości, kontradyktoryjności czy samodzielności jurysdykcyjnej.
Rzecznik Praw Obywatelskich w pierwszej kolejności zauważył, że w projekcie pominięto uchylenie art. 10a k.k., u którego podstaw leży założenie, że osoba czternastoletnia może być sprawcą, wobec którego tylko trwała izolacja zakładzie karnym jest w stanie wpłynąć na jej postawę, bez wykorzystania wcześniej środków adekwatnych dla nieletnich. Brak tej zmiany należy zaopiniować negatywnie.
Obecny art. 57b k.k. przewiduje odrębne unormowanie dla ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności oraz dla ustawowego zagrożenia karą grzywny i karą ograniczenia wolności. W przypadku kary pozbawienia wolności ustawodawca odstąpił od progu w postaci dwukrotności górnej granicy ustawowego zagrożenia i pozostawił podwyższenie tylko dolnego progu. W przypadku kary grzywny i kary ograniczenia wolności, kara za czyn ciągły oscyluje od podwójnej wysokości dolnej granicy do podwójnej wysokości górnej granicy ustawowego zagrożenia.
Rzecznik pozytywnie ocenił wykluczenie możliwości podnoszenia ponad 25 lat okresu wymaganego dla warunkowego zwolnienia dla kary dożywocia, co jest konsekwencją projektowanej zmiany w art. 77 § 2 k.k. Należałoby jednak dopuścić, aby art. 77 § 2 k.k. umożliwiał sądowi orzeczenie zarówno łagodniejszych, jak i surowszych ograniczeń do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia, niż te przewidziane w art. 78 k.k. oraz aby skorzystanie z tej możliwości stało się regułą.
Często sądy wykonujące karę pozbawienia wolności nie uwzględniają wniosków o warunkowe przedterminowe zwolnienie z reszty kary pozbawienia wolności tylko z tej przyczyny, że kara dotychczas wykonana jest w ich ocenie zbyt krótka. Takie sytuacje nie sprzyjają kształtowaniu u skazanych prawidłowych postaw i prowadzą często do załamania procesu resocjalizacji. Możliwość elastycznego kształtowania przesłanki wymaganego terminu do złożenia wniosku o przedterminowe warunkowe zwolnienie, w tym odejścia od reguły połowy kary jako zasady, na rzecz albo możliwości skrócenia tego okresu albo jego wydłużenia, pozwoli sądom tak kształtować wymiar kary, aby odpowiadał wymaganiom związanym z zastosowaniem dyrektyw prewencji szczególnej ogólnej.
Pozytywnie należy ocenić też zarówno skrócenie okresu odbywania kary, po którym skazany na dożywotnie pozbawienie wolności może starać się o uzyskanie warunkowego zwolnienia z 30 do 25 lat, jak i uchylenie możliwości wyłączenia ubiegania się przez skazanego o uzyskanie warunkowego przedterminowego zwolnienia.
Projektowane rozwiązania pozostają w zgodzie z gwarancjami wynikającymi z art. 3 EKPC, który stanowi, że nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
Projektowany art. 171 k.p.k. należy ocenić pozytywnie. Sprowadza się ona do zapewnienia realizacji nowych regulacji opisanych w art. 301 i 301a k.p.k., poprzez wprowadzenie do K.p.k. nowego zakazu dowodowego, dotyczącego dowodów uzyskanych z pogwałceniem nowych standardów przesłuchiwania, a więc bez zapewnienia przesłuchiwanemu podejrzanemu udziału ustanowionego obrońcy.
Projektowany zakaz dowodowy czyni zadość standardom wyznaczonym w orzecznictwie strasburskim, jak również właściwej implementacji art. 8 ust. 2 dyrektywy 2013/48/UE, co postulował kilkukrotnie RPO.
Niemożliwość wykorzystania wyjaśnień uzyskanych z naruszeniem zawartych we wskazanych przepisach gwarancji praw podejrzanego sprzyja realizacji "równości broni" w procesie sprawiedliwości proceduralnej, a głównie zapewnia podejrzanemu skuteczny dostęp do obrońcy w czasie przesłuchania.
Zdaniem Rzecznika należy ponownie rozważyć rozszerzenie zakresu obowiązku nagrywania toku czynności protokołowanych w postępowaniu karnym poprzez wprowadzenie obligatoryjności nagrywania dźwięku podczas czynności protokołowanych, umożliwiające odtworzenie wypowiedzi świadków i toku przeprowadzenia innych dowodów na dalszym etapie postępowania karnego, gdyby zaistniała taka potrzeba. Pozwoliłoby to w szczególności na ograniczenie ryzyka naruszania praw procesowych osób przesłuchiwanych, w tym poprzez znaczne ograniczenie możliwości wywierania niedozwolonego wpływu na ich treść. Stanowiłoby też wyższy poziom ochrony funkcjonariuszy publicznych, zwłaszcza policjantów i prokuratorów, przed pomówieniami o nadużycie uprawnień lub niedochowanie obowiązków.
RPO z aprobatą odniósł się również do art. 259 § 3 k.p.k., który dokonuje zmiany tak, by areszt nie mógł być stosowany w przypadkach przestępstw zagrożonych karą nieprzekraczającą 2 lat pozbawienia wolności. Dziś bowiem tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli dane przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.