Wystąpienie do Burmistrzów Miast i Gmin w sprawie przyjęcia Samorządowej Karty Praw Rodzin z dnia 2024-11-21.
Wystąpienie do Burmistrzów Miast i Gmin w sprawie przyjęcia Samorządowej Karty Praw Rodzin.
W latach 2019-2020 niektóre jednostki samorządu terytorialnego podjęły uchwały określane w debacie publicznej zbiorczo jako uchwały „anty-LGBT”. Do tej grupy uchwał zaliczono uchwały w sprawie przeciwdziałania lub powstrzymania „ideologii LGBT” oraz w sprawie przyjęcia Samorządowej Karty Praw Rodzin. Odnośnie do pierwszej kategorii uchwał należy zauważyć, że dotychczas zostały one uchylone przez organy samorządu terytorialnego lub unieważnione przez sądy. Natomiast nadal w obrocie pozostaje kilka uchwał SKPR. Charakter, treść i skutki Samorządowych Kart Praw Rodzin co do zasady nie budzą tak daleko idących zastrzeżeń jak uchwały w sprawie przeciwdziałania lub powstrzymania „ideologii LGBT”. Jednakże niektóre ich postanowienia można uznać za wątpliwe pod względem ich legalności.
Karta wielokrotnie odwołuje się do pojęć „rodzina”, „prawo do ochrony życia rodzinnego” oraz „autonomia rodziny”. Zauważyć należy, że pojęcie „rodziny” nie zostało zdefiniowane w Konstytucji, jednakże w wyroku z dnia 12 kwietnia 2011 r. (sygn. akt SK 62/08) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „brak definicji rodziny w Konstytucji, nawet w świetle dokonujących się przemian społecznych, nie skutkuje brakiem możliwości zrekonstruowania tego pojęcia. W pierwszym rzędzie trzeba odwołać się do językowego jego znaczenia. Rodzina – w ścisłym tego słowa rozumieniu – to wspólnota rodziców, najczęściej małżeństwa i dzieci. Natomiast rodzina niepełna, to rodzina, w której brak jest jednego z rodziców. Na gruncie przepisów konstytucyjnych nie ma jednocześnie podstaw do odstąpienia od powszechnego znaczenia pojęć, jakie ukształtowały się w języku polskim”.
Dokonując wykładni pojęć „rodzina”, „prawo do ochrony życia rodzinnego” należy brać pod uwagę to, że ich definicja musi uwzględniać wiążące Polskę prawo międzynarodowe. W tym kontekście podkreślić trzeba, że w jednym z wyroków Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wskazano, że pojęcie „życia rodzinnego” jest ściśle związane z istnieniem bliskich więzi osobistych, a samo pojęcie „rodzina” dotyczy związków opartych na małżeństwie, lecz także innych faktycznych „więzi rodzinnych”, gdy np. jednostki zamieszkują razem, ale nie są małżeństwem.
Konstytucyjne pojęcie „rodzina” obejmuje osoby pozostające we wspólnym pożyciu (także osoby tej samej płci), niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Wyraz takiemu przekonaniu daje polski ustawodawca, definiując pojęcia ustawowe. Na przykład zgodnie z art. 6 pkt 14 ustawy o pomocy społecznej przez rodzinę należy rozumieć osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. W rozumieniu art. 115 § 11 ustawy – Kodeks karny osobą najbliższą jest nie tylko małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, ale także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Wobec powyższego postanowienia SKPR posługujące się pojęciem „rodziny” należy – w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich – interpretować zgodnie z Konstytucją oraz orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Odmienne rozumienie definicji rodziny prowadziłoby do naruszenia Konwencji, której stroną jest Polska.
Przyjmując Kartę Rady Gmin zobowiązały się do szczególnej ochrony rodzin opartych na małżeństwie kobiety i mężczyzny, w tym do przeciwdziałania dyskryminacji małżeństw w polityce społecznej, za którą uznano w SKPR przywileje na rzecz samotnych rodziców w dostępie do usług i świadczeń oferowanych przez gminę. Wątpliwości w tym zakresie budzi w szczególności postanowienie Karty: „Dotyczy to w szczególności dostępu do usług i świadczeń oferowanych przez samorząd, których przyznanie jest uwarunkowane złożeniem oświadczenia o statusie samotnego rodzica. Już samo urealnienie tego rodzaju oświadczeń poprzez wprowadzenie znanego w polskim systemie prawnym wymogu, by samotny rodzic przedłożył orzeczenie zasądzające alimenty, może wyeliminować korzystanie z tego przywileju przez osoby nieuprawnione oraz zasadniczo ograniczyć skalę dyskryminacji małżeństw”. Wprowadzenie wymogu przedkładania orzeczenia w sprawie alimentów przez samotnych rodziców wykluczałoby bowiem z możliwości otrzymywania świadczeń rodziców, którzy z różnych przyczyn nie mają możliwości uzyskania takiego orzeczenia, bądź też oczekują na takie orzeczenie.
Z kolei postanowienia SKPR dotyczące „wyłączenia możliwości przeznaczenia środków publicznych i mienia publicznego na projekty podważające konstytucyjną tożsamość małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny lub autonomię rodziny”, czy „wykluczenia przeznaczenia środków na działania podważające konstytucyjne fundamenty prawa rodzinnego lub godzące w prawa obywateli”, mogą być interpretowane w sposób sprzeczny z zasadą równego traktowania. Nieostrość użytych pojęć pozostawia zbyt szerokie pole do swobodnej oceny, jakie projekty podważają konstytucyjną tożsamość małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny lub konstytucyjne fundamenty prawa rodzinnego, co może prowadzić do bezprawnego różnicowania dostępu organizacji do finansowania ich działania.
RPO zwrócił ponadto uwagę, że powoływanie nowych organów (tu: Rzecznika Praw Rodziny) – bez jednoznacznej podstawy ustawowej – nie należy do zadań rady gminy. W konsekwencji takie uregulowania SKPR stanowią przekroczenie kompetencji ustawowych gminy. Powołanie Rzecznika Praw Rodziny – dysponującego własnymi kompetencjami – mogłoby stać w sprzeczności z przepisami ustaw tworzących ramy ustroju jednostek samorządu terytorialnego, w obrębie których zobligowane są one się poruszać.
Wobec powyższego, Rzecznik zwrócił się do Burmistrzów z prośbą o zajęcie stanowiska w niniejszej sprawie i rozważenie przedstawienia Radom Gmin możliwości wyeliminowania krytykowanych zapisów Karty z obrotu prawnego.