Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministry do spraw Równości w sprawie procedury „Niebieskiej karty”.

Przemoc domowa stanowi naruszenie praw i wolności człowieka, a zapewnienie wszystkim osobom nią dotkniętym pomocy jest zobowiązaniem Rzeczypospolitej Polskiej wynikającym z szeregu aktów prawnych – prawa krajowego oraz europejskiego. W trakcie zorganizowanego przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich spotkania dotyczącego doświadczeń i barier, na jakie natrafiają w codziennej pracy zespoły interdyscyplinarne realizujące procedurę „Niebieskiej karty” sformułowano wnioski, dotyczące znowelizowanej procedury „Niebieskiej karty”. Pokrywają się one z treścią kierowanych do Rzecznika wniosków indywidualnych i uzasadniają potrzebę pochylenia się nad jej funkcjonowaniem w praktyce. Uzyskane informacje wskazują, że zmiany, które w intencji prawodawcy miały usprawnić działania pomocowe, nie służą realizacji tego celu z powodu nadmiernej biurokratyzacji oraz niejednoznaczności znowelizowanych przepisów, powodującej szereg wątpliwości osób mających je stosować w praktyce. Dotyczy to każdego z etapów realizacji procedury „Niebieskiej karty”.

Z informacji otrzymanych przez RPO, wyłaniają się także wątpliwości i praktyczne trudności w wypełnianiu poszczególnych formularzy „Niebieska karta”. Po pierwsze, osoby wypełniające formularz nie mają pewności, czy zawarte wyliczenie form przemocy domowej ma charakter enumeratywny czy jedynie przykładowy. Nie wiedzą zatem, czy i jak ją wypełnić w przypadku występowania innych niż wskazane w niej wprost przejawów przemocy tym bardziej, że nie ma w niej miejsca na wymienienie kolejnych z nich. Poza tym istnieje potrzeba przywrócenia do tego formularza pytań dotyczących nadużywania przez osobę stosującą przemoc alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych jako czynników ryzyka przemocy domowej. Między innymi te kryteria są brane pod uwagę przez funkcjonariusza Policji w celu oceny ryzyka bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego, uzasadniającego zatrzymanie.

Zauważone zostały również wątpliwości, jak dokonać wyboru osoby najbliższej, której przekazuje się formularz w przypadku, gdy istnieje podejrzenie, że osobami stosującymi przemoc domową wobec małoletniego są rodzice, opiekunowie prawni lub faktyczni. Co się tyczy małoletniego jako osoby doznającej przemocy domowej, to pracownicy socjalni zaangażowani w procedurę „Niebieskiej karty” zwracali uwagę na brak pewności co do realizacji ciążącego na pracowniku socjalnym obowiązku zapewnienia dziecku, w razie zagrożenia jego życia lub zdrowia, ochrony przez umieszczenie go u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub instytucjonalnej pieczy zastępczej. W szczególności zwracano uwagę na tak konkretne kwestie jak to, kto przewozi dziecko i kto pokrywa koszty jego transportu. Podobne pytanie stawiano w odniesieniu do kosztów udziału tłumacza w czynnościach z osobą objętą procedurą „Niebieskiej karty”.

Przedstawiciele podmiotów realizujących przedmiotową procedurę wskazują także na skutki alokacji niewystarczających zasobów finansowych na ten cel, w szczególności na szkolenia dla osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy domowej. Osoby realizujące procedurę „Niebieskiej karty” wskazują także na brak pewności co do zgodności podejmowanych przez nie działań z obowiązkiem zachowania poufności wszelkich informacji i danych, w tym osobowych, które uzyskały przy realizacji zadań. Potrzeba przekazywania takich danych pojawia się w toku komunikacji między różnymi podmiotami, których przedstawiciele wchodzą w skład zespołów interdyscyplinarnych. Wątpliwości budzą także szczegółowe aspekty rozwiązań ocenianych pozytywnie przez zespoły interdyscyplinarne. Niezrozumiała pozostaje konieczność kierowania zawiadamiania o skierowaniu do uczestnictwa w programie korekcyjnoedukacyjnym dla osób stosujących przemoc domową lub programie psychologicznoterapeutycznym dla osób stosujących przemoc domową przez zespół interdyscyplinarny do właściwego starosty, a nie bezpośrednio do podmiotu realizującego działania. Negatywnie oceniony został także brak socjologii wśród kierunku studiów, na których uzyskanie wykształcenia lub tytułu zawodowego magistra umożliwia prowadzenie programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc domową.

Z uwagi na powyższe, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o analizę zgłoszonych postulatów i podjęcie działań zmierzających do wyeliminowania wątpliwości towarzyszących realizacji procedury „Niebieskiej karty”.