Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie obecnego kształtu ustawy o obronie Ojczyzny w kontekście naruszenia konstytucyjnej wolności wyznania z dnia 2024-10-31.
Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie obecnego kształtu ustawy o obronie Ojczyzny w kontekście naruszenia konstytucyjnej wolności wyznania.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich, z prośbą o ochronę praw i wolności, zwrócił się żołnierz pasywnej rezerwy, który po ukończeniu studiów na uczelni morskiej został Świadkiem Jehowy. W ramach programu nauczania uczestniczył w studium wojskowym, spełniając w ten sposób obowiązek zasadniczej służby wojskowej. Po latach Zainteresowany otrzymał powołanie na ćwiczenia wojskowe. Tymczasem, aktualnie przekonania religijne nie pozwalają mu na odbywanie służby wojskowej, której rodzajem są ćwiczenia wojskowe (rezerwy). Wnioskodawca może należeć do grona tzw. obdżektorów (ang. conscientious objectors). Analiza istniejących w tym zakresie przepisów wywołuje wątpliwości konstytucyjne.
W ocenie RPO przedstawiony problem może mieć charakter systemowy. Doktryna Świadków Jehowy jest znana z dużego rygoryzmu w wielu kwestiach teologicznych oraz społecznych, zakłada m.in. neutralność polityczną, co dodatkowo wzmacnia zasadę odmowy pełnienia służby wojskowej i współpracy z władzami wojskowymi. Nie musi to jednak oznaczać odmowy współpracy ze wszystkimi władzami państwowymi, a służba zastępcza daje perspektywę realizacji obowiązku obrony Ojczyzny bez konieczności odbywania służby wojskowej, w zgodzie z własnym sumieniem.
W sprawie Świadka Jehowy, który przed przyjęciem chrztu pozostawał żołnierzem rezerwy, konstytucyjny problem dotyczy nie tylko wolności od przymusu postępowania wbrew własnemu sumieniu, ale także wolności wyboru religii (art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji) i skutków takiego wyboru, w dalszej kolejności zaś proporcjonalności (art. 31 ust. 3 w zw. z art. 233 ust. 1 Konstytucji) ograniczenia prawa do służby zastępczej (art. 85 ust. 3 Konstytucji) do wniosku złożonego w czasie kwalifikacji wojskowej.
RPO wskazał, że aktualny kształt ustawy o obronie Ojczyzny uniemożliwia Wnioskodawcy zrealizowanie prawa wyboru sposobu wywiązania się z obowiązku obrony Ojczyzny w przypadku zmiany wyznania. Jak wskazuje judykatura, konstytucyjne rozumienie obowiązku obrony Ojczyzny obejmuje odbywanie służby wojskowej sensu largo, a więc nie tylko obowiązkową zasadniczą służbę wojskową, ale także inne rodzaje służby wojskowej, w tym, w szczególności, odbywanie ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy. Powołanie Wnioskodawcy na ćwiczenia wojskowe żołnierzy PR dotyczyło właśnie tej formy realizacji powszechnego obowiązku obrony. Wyłączenie, o którym mowa w art. 248 ust. 5 pkt 5 ustawy o obronie Ojczyzny, go nie dotyczy, gdyż zarówno w czasie poboru, jak i momencie odbywania przeszkolenia wojskowego w ramach studium wojskowego nie był on członkiem społeczności wyznaniowej Świadków Jehowy.
W ocenie RPO wyłączenie prawa wyboru sposobu wywiązania się z obowiązku obrony Ojczyzny w przypadku zmiany wyznania stanowi nieproporcjonalną ingerencję w wolność sumienia i religii (art. 53 ust. 1 i 2 Konstytucji). Wobec zawieszenia obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej w 2010 roku, ćwiczenia rezerwy, co do zasady, pozostają podstawowym sposobem spełniania obowiązku obrony Ojczyzny, odnoszącym się do służby wojskowej i obarczonym przymusem państwowym (art. 682 ustawy o obronie Ojczyzny). Pozostałe rodzaje służby wojskowej, w większym lub mniejszym stopniu, charakteryzują się jednak pewną swobodą decyzji zainteresowanych żołnierzy. Inaczej mówiąc, jeżeli Państwo wymaga od obywateli służby wojskowej w formie udziału w ćwiczeniach wojskowych, to powinny istnieć również mechanizmy pozwalające na odbywanie takich ćwiczeń w ramach służby zastępczej, w zgodzie z własnym sumieniem.
W świetle powyższego, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu zagwarantowania wolności sumienia i wyznania żołnierzy pasywnej rezerwy.