Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby uregulowania kwestii kwalifikacji biegłych sądowych w sprawach przestępstw seksualnych z dnia 2024-10-03.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie potrzeby uregulowania kwestii kwalifikacji biegłych sądowych w sprawach przestępstw seksualnych.
W zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje problematyka dotycząca kwalifikacji biegłych sądowych w sprawach przestępstw seksualnych, gdyż dotychczasowa analiza opinii sporządzanych przez biegłych sądowych psychologów w sprawach karnych w zakresie dotyczącym przestępstw seksualnych skłania do krytycznych refleksji związanych zarówno z wyborem biegłych, ich kwalifikacjami i brakiem precyzyjnego określenia warunków, jakie powinny być spełnione, aby dana osoba, posiadająca wiadomości specjalne mogła wydawać ekspertyzy w tego typu sprawach.
Niewątpliwie, kompleksowe uregulowanie kwestii kwalifikacji biegłych sądowych, także w sprawach przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności jest zagadnieniem o szczególnej doniosłości, powiązanym ze skutkami materialno – procesowymi w zakresie oceny poczytalności sprawców najpoważniejszych przestępstw i możliwości ponoszenia przez nich odpowiedzialności karnej, decydowania w przedmiocie zastosowania środków zabezpieczających, czasu i warunków odbywania kary przy zastosowaniu określonego systemu terapeutycznego, czy w końcu oceny ryzyka powrotności do przestępstwa i możliwości umieszczenia w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym. Jest to również zagadnienie kluczowe dla zapewnienia sprawnego i rzetelnego postępowania, gwarantującego dostęp do najlepiej wykwalifikowanych biegłych, co znajduje żywe zainteresowanie w opinii publicznej, wstrząsanej brutalnymi czynami o podłożu seksualnym, w tym pedofilskim.
Mając na uwadze, że przestępstwa godzące w wolność seksualną człowieka zawsze wywołują wyjątkowo negatywne odczucia, opiniowanie w tym zakresie powinno być staranne, aby zmniejszać ryzyko niezachowania bezstronności przez biegłego, a także skuteczne, dla zapewnienia bezpieczeństwa społecznego pod kątem dotkliwego w tym obszarze zjawiska recydywy seksualnej.
W sądach utrwaliła się praktyka korzystania z ekspertyz psychologów bez odpowiedniego wykształcenia seksuologicznego oraz doświadczenia zawodowego w pracy z osobami, które dopuściły się przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Powtarzają się przypadki, gdy biegli opiniujący w tej kategorii spraw legitymują się tygodniowym lub dwutygodniowym stażem odbywanym podczas studiów podyplomowych z seksuologii klinicznej, co nie jest równoznaczne z pracą z takimi pacjentami, a jedynie nauką przez obserwację, zbyt krótką by zdobyć odpowiedni warsztat zawodowy. Często są to magistrowie psychologii lub osoby po studiach podyplomowych z zakresu seksuologii klinicznej, którzy nie posiadają certyfikatu seksuologa sądowego. Biegłymi zaś w sprawach o przestępstwa seksualne powinni być wyłącznie lekarze seksuolodzy lub psycholodzy z uprawnieniami seksuologa sądowego, co wymagałoby stworzenia ośrodka, potwierdzającego kwalifikacje lub prowadzącego szkolenia oraz egzaminy w tym zakresie, zarówno dla lekarzy, jak i psychologów.
Zdaniem RPO, aktualne regulacje naruszają prawa i wolności człowieka i obywatela i wymagają działań systemowych, pozwalających proces opiniowania w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych uczynić sprawniejszym i rzetelniejszym. W tym celu należałoby zaproponować następujące działania: ujednolicenie nomenklatury w odniesieniu do wymaganej specjalizacji biegłych opiniujących w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych w procesie karnym, w szczególności na gruncie art. 202 i 354a k.p.k. poprzez konsekwentne wskazywanie zarówno: lekarza seksuologa, jak i psychologa seksuologa, z czego co do tego ostatniego należy w drodze rozporządzenia ustalić proces certyfikacji jego uprawnień na potrzeby opiniowania w procesie karnym; wprowadzenie na gruncie § 12 rozporządzenia, wydanego na podstawie art. 157 u.o.s.p. dodatkowego warunku wpisu na listę biegłych sądowych, dotyczącego legitymowania się odpowiednim stażem pracy, np. wynoszącym minimum 5 lat i wymogu braku karalności za umyślne przestępstwo i przestępstwo skarbowe; stworzenia scentralizowanego ośrodka, potwierdzającego kwalifikacje biegłych do wpisu na listę sądową, prowadzącego szkolenia dla organów procesowych oraz egzaminy w tym zakresie, zarówno dla lekarzy, jak i psychologów; wprowadzenie ustandaryzowanej, okresowej (po upływie 5 lat) weryfikacji wiedzy, umiejętności, stosowanych metod badawczych; także pod kątem nadzoru nad terminowością i rzetelnością pracy; wprowadzenie centralnego narzędzia ewidencyjnego biegłych, z wyszczególnieniem poszczególnych specjalności, wraz z rejestrem ich opinii, co pozwoli na efektywny ich dobór, także w zakresie terminowości i jakości pracy; zwiększenie miejsc na specjalizacji medycznej z seksuologii, zrównanie kosztów specjalizacji psychoseksuologicznej w stosunku do pozostałych specjalizacji; wprowadzenie obligatoryjnego opiniowania seksuologicznego i psychiatrycznego sprawców wykorzystywania seksualnego osób poniżej 15. roku życia.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o dokonanie analizy przedstawionych w wystąpieniu problemów i rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych w tym zakresie.