Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie przewlekłości postępowań administracyjnych prowadzonych przez wojewodów w sprawach legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium RP.

Od kilku lat problem przewlekłości postępowań administracyjnych prowadzonych przez wojewodów w sprawach legalizacji pobytu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej znajduje odzwierciedlenie w skargach kierowanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Liczba wniosków pobytowych składanych przez cudzoziemców jest znacznie wyższa niż dostępne zasoby kadrowe umożliwiające sprawne ich rozpatrzenie. Jednocześnie w latach 2021-2023 Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę pięciu urzędów wojewódzkich, której celem było zbadanie poziomu zapewnienia prawidłowej, sprawnej i rzetelnej obsługi cudzoziemców. W informacji o wynikach kontroli pn. "Obsługa obywateli polskich i cudzoziemców w jednostkach administracji publicznej" wskazano, że wybrane do kontroli organy administracji publicznej nie wywiązywały się w wystarczający sposób z zadań stanowiących przedmiot kontroli. NIK negatywnie ocenił procedowanie w urzędach wojewódzkich spraw związanych z obsługą cudzoziemców. Stwierdzono przede wszystkim nieprawidłowości dotyczące bezczynności organów i rażącej niekiedy przewlekłości postępowań w sprawach cudzoziemców. W ocenie NIK rosnące obciążenie zadaniami w powiązaniu z dużą rotacją kadr i niskim poziomem wynagrodzeń proponowanych nowo zatrudnianym pracownikom było jedną z istotnych przyczyn przewlekłości prowadzonych postępowań i nieuzasadnionego przekroczenia ustawowych terminów na prowadzenie postępowań w sprawach dotyczących legalizacji pobytu cudzoziemców.

Z roku na rok rośnie liczba składanych wniosków o legalizację pobytu cudzoziemców w Polsce. Dodatkowo, od 1 kwietnia 2023 r. obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium RP uważa się za legalny i posiadają PESEL ze statusem UKR, mogą złożyć wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na pracę w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji oraz wniosek o udzielenie zezwolenia ze względu na prowadzenie działalności gospodarczej. Jednocześnie z uzyskanych przez RPO informacji wynika, że niektórzy wojewodowie nie uzyskali dodatkowego wsparcia finansowego, kadrowego czy organizacyjnego w związku ze zwiększonym obciążeniem z uwagi na konieczność realizacji zadań związanych z pomocą uchodźcom wojennym z Ukrainy. Urzędy wojewódzkie, które dotychczas nie były właściwie przygotowane pod względem kadrowym do sprawnej obsługi cudzoziemców, obecnie mierzą się więc ze zwielokrotnieniem liczby składanych wniosków przy niewystarczającej liczbie pracowników, co uniemożliwia terminowe załatwianie spraw.

W obsłudze cudzoziemców występują także inne nieprawidłowości. Według NIK dotyczyły one w szczególności uniemożliwienia lub ograniczenia cudzoziemcom złożenia kompletnych wniosków pobytowych oraz dotyczące naruszeń praw wynikających z przepisów regulujących postępowania administracyjne, m.in. cudzoziemcy nie byli pouczani lub nie udokumentowano faktu pouczenia ich o prawach i obowiązkach oraz o trybie postępowania. Od wnioskodawców żądano dostarczenia dodatkowych dokumentów, którymi urząd już dysponował lub ponownego dostarczenia dokumentów, których ważność wygasła przed rozstrzygnięciem sprawy, a także dokumentów, które nie były niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy.

W skargach kierowanych do Biura Rzecznika cudzoziemcy podnoszą również inne problemy towarzyszące przewlekłości postępowań, takie jak: długie oczekiwanie na wyznaczenie terminu osobistego stawiennictwa i złożenia odcisków palców oraz uzyskanie stempla w paszporcie, potwierdzającego złożenie wniosku i tym samym legalność pobytu. Cudzoziemcy mają trudności w uzyskaniu informacji o stanie postępowania, występują także problemy podczas prób rezerwacji wizyty w urzędzie poprzez strony internetowe. W dalszym ciągu wyzwaniem w kontaktach z urzędami prowadzącymi postępowania pozostaje bariera językowa.

Jak słusznie ocenia NIK, bezczynność i przewlekłe prowadzenie postępowań w sprawach wniosków cudzoziemców rodzą stan niepewności prawnej co do legalności pobytu, uniemożliwiając jednocześnie cudzoziemcom realny wpływ na ten stan.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o odniesienie się do opisanych nieprawidłowości.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 14 listopada 2024 r. podkreślił, że bieg terminu na załatwienie sprawy na gruncie aktualnego stanu prawnego nie musi być utożsamiany z okresem od wszczęcia postępowania rozumianego jako skutek złożenia podania przez stronę posiadającą legitymację do jego zainicjowania. Zaznaczył też, że przepisy art. 100c i 100d ustawy pomocowej stanowią wyraz koniecznej (i z założenia czasowej) interwencji ustawowej, przeciwdziałającej negatywnym skutkom dużych i ciągłych wzrostów liczby spraw, wynikających z wybuchu i trwania wojny w Ukrainie. Podsekretarz Stanu zapewnił, że Szef UdsC podjął szereg działań umożliwiających wojewodom i organowi II instancji poprawę efektywności czynności procesowych podejmowanych w toku prowadzonych postępowań w sprawach legalizacji pobytu cudzoziemców, w tym m.in.: wdrożenie Modułu Obsługi Spraw w wersji 1.0, tj. portalu internetowego, umożliwiającego przygotowanie, wypełnienie i złożenie przez cudzoziemców wniosków w sprawach legalizacji pobytu on-line oraz zapewniającego cudzoziemcowi uzyskanie w przystępny sposób niezbędnej wiedzy w zakresie procedur migracyjnych. Portal ten będzie sukcesywnie rozbudowywany i modernizowany. Ponadto, wdrożono wyszukiwarki do systemów innych instytucji i systemów wielkoskalowych Unii Europejskiej (UE) i zapewniono możliwość zaciągania danych biometrycznych z PESEL UKR.