Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w sprawie zmiany przepisów prawa i nadanie osobom z niepełnosprawnością w stopniu znacznym uprawnienia do otrzymania pomocy adwokata lub radcy prawnego z urzędu.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciło się Stowarzyszenie Wsparcia i Pomocy Prawnej dla Osób Słabszych Chorych i Niepełnosprawnych "HELP" z wnioskiem o zmianę przepisów prawa i nadanie osobom z niepełnosprawnością w stopniu znacznym uprawnienia do otrzymania pomocy adwokata lub radcy prawnego z urzędu, na wniosek swój lub innego organu, we wszelkiego rodzaju sprawach, bez prawa odmowy ze strony sądu lub urzędu. Zdaniem Rzecznika, wniosek ten - aczkolwiek daleko idący - wart jest rozważenia co do istoty.

RPO nie popiera idei odebrania sądom powszechnym możliwości oceny zasadności przyznania pełnomocnika procesowego z urzędu. Jednak wydaje się, że można uznać za zasadne rozważenie podjęcia działań legislacyjnych w takim kierunku, który umożliwi sądom powszechnym ustanawianie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w sprawach cywilnych dla każdej osoby fizycznej, dla której pomoc taką sądy uznają za potrzebną, nawet bez wniosku. Obecnie możliwość taką dla sądów cywilnych przepisy przewidują w toku postępowań o ubezwłasnowolnienie oraz w toku postępowań w trybie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Zdaniem Rzecznika, rozszerzenie uprawnień sądu we wskazanym zakresie, umożliwi sądom powszechnym reagowanie na takie okoliczności osobiste strony czy uczestnika postępowania cywilnego, zaobserwowane podczas rozpraw czy posiedzeń sądowych, które będą wskazywać na potrzebę udzielenia osobom profesjonalnej pomocy prawnej. Obecnie sądy takiej możliwości nie mają, zaś udzielanie pouczeń co do czynności procesowych, przewidziane w art. 5 KPC, może okazać się niewystarczające i obciążające dla sądu. Jak wskazują przedstawiciele Stowarzyszenia "HELP" w załączonym piśmie, ich zdaniem "praktyka jest taka, że sąd takich pouczeń nie udziela", to zaś prowadzi do nierealizowania lub nieprawidłowego realizowania konstytucyjnego i konwencyjnego prawa do sądu osób wymagających wsparcia, a w konsekwencji może w skrajnych wypadkach prowadzić nawet do nieważności postępowania. Sądy powinny mieć możliwość ustanowienia takiej formy wsparcia wobec każdej osoby, która zdaniem sądów takiego wsparcia potrzebuje, niezależnie od formalnego uznania niepełnosprawności czy innych okoliczności osobistych osoby.

W tych okolicznościach, Rzecznika zwrócił się do Przewodniczącego z prośbą o rozważenie możliwości i zasadności podjęcia opisanego powyżej zagadnienia w pracach legislacyjnych Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Dyrektora Departamentu Prawa Cywilnego i Gospodarczego w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 18 września 2024 r. poinformował, że zmiany w prawie procesowym, które by realizowały postulat stworzenia dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności uprawnienia do otrzymania – na ich wniosek lub innego organu – pomocy adwokata lub radcy prawnego z urzędu we wszelkiego rodzaju sprawach, rozważane są przez dwa współdziałające zespoły problemowe Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, a mianowicie zespół do spraw prawa procesowego cywilnego i zespół do spraw zastąpienia instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji. Rozważane rozwiązania zakładają stworzenie podstaw ku temu, żeby sąd miał możliwość ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika dla strony – osoby fizycznej w każdym postępowaniu, gdy uzna, że stronie taka pomoc jest potrzebna. Przedyskutowania i dopracowania wymagają jednak szczegółowe przesłanki stosowania tego rozwiązania. Skutki finansowe rozwiązań, które zaprojektują zespoły Komisji Kodyfikacyjnej będą ponadto podlegały jeszcze ocenie organów odpowiedzialnych za finanse publiczne.