Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie rozwiązań wynikających z tzw. ustawy Kamilka.

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, iż ustawa o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (nazywana "ustawą Kamilka"), która weszła w życie w 15 lutego 2024 r. wprowadziła regulacje, dzięki którym ochrona dzieci ma być systemowa, a przez to bardziej skuteczna.

Jednym z kluczowych elementów wzmocnienia systemu ochrony jest obowiązkowa weryfikacja osób, które w swojej pracy mają kontakt z dziećmi nie tylko w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, ale też obligatoryjny obowiązek przedłożenia zaświadczenia o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego. Ma ono w szczególności obejmować informacje w zakresie przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, wolności seksualnej i obyczajności oraz przestępstw określonych przepisami o przeciwdziałaniu narkomanii.

Nowelizacja wprowadziła także przepisy nakładające obowiązek wdrożenia do dnia 15 sierpnia 2024 r. standardów ochrony małoletnich, w których określone zostaną m.in.: zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich; zasady i procedurę podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego czy procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury "Niebieskie Karty".

Ponadto obowiązek wprowadzenia standardów, w myśl art. 22c ust. 3 ustawy, mają także podmioty świadczące usługi hotelarskie oraz turystyczne, a także prowadzące inne miejsca zakwaterowania zbiorowego, w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony małoletnich. W tych placówkach standardy określają w szczególności: zasady zapewniające bezpieczne relacje między personelem podmiotu a małoletnim, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich czy też zasady i procedury identyfikacji małoletniego przebywającego w obiekcie hotelarskim i jego relacji w stosunku do osoby dorosłej, z którą przebywa w tym obiekcie.

Na tle powyższych regulacji pojawiają się zasadnicze problemy z ich prawidłowym rozumieniem i stosowaniem, a także obawy, że na nałożone obowiązki dotyczące ścisłej weryfikacji w rejestrach mogą odstraszać potencjalnych pracowników, współpracowników, wolontariuszy jednostek prowadzących działalność związaną m.in. z wychowaniem, edukacją lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich. Organizacje i jednostki wyrażają wątpliwości odnośnie zakresu podmiotowego obowiązujących regulacji i mają problemy z rozstrzygnięciem, czy są zobowiązane do dostosowania się do przepisów ustawy.

Istotne też pozostają głosy, że regulacje oznaczają blokadę jakiejkolwiek możliwości nawiązania relacji z dzieckiem, a bez wchodzenia w strefę prywatną nie da się mu pomóc. Pracownicy i wolontariusze od lat pracujący z dziećmi w bliskich relacjach wyrażają obawy, że wprowadzenie standardów ograniczy swobodę pracy z dzieckiem ze względu na ryzyko powstania sytuacji dwuznacznych czy problematycznych. Pojawiają się również sygnały, niepozostające bez znaczenia dla efektywności systemu wsparcia małoletnich, iż wymóg weryfikacji w rejestrach pracowników, współpracowników, wolontariuszy przed rozpoczęciem pracy/współpracy spowoduje, że ci zdecydują się na wsparcie innych podmiotów, które nie będą od nich wymagały obowiązku poddania się procedurze weryfikacyjnej i ponoszenia dodatkowych kosztów wydania zaświadczenia.

W opinii Rzecznika, w świetle przedstawianych w przestrzeni publicznej istotnych wątpliwości, istnieją uzasadnione obawy co do prawidłowego stosowania przez organy wskazane w art. 21, 22b i 22c ustawy rozwiązań prawnych wprowadzonych tzw. ustawą Kamilka. Także zbliżający się termin wdrożenia standardów ochrony małoletnich (15 sierpnia 2024 r.), wobec wskazywanych wątpliwości, skłania do pytania o stan przygotowań do realizacji tego obowiązku i możliwości efektywnego stosowania procedur ochrony. Dlatego też zasadne jest podjęcie działań informacyjnych, a także prac legislacyjnych zmierzających do nowelizacji tej ustawy - tak aby zawarte w niej przepisy nie budziły tak istotnych wątpliwości i nie doprowadziły do następstw niezamierzonych przez ustawodawcę.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska odnośnie sygnalizowanych kwestii, a także rozważenie przeprowadzenia kampanii informacyjnej oraz podjęcia innych czynności służących zapewnieniu prawidłowości wdrażania rozwiązań wynikających z tzw. ustawy Kamilka.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 9 sierpnia 2024 r. wyjaśniła, że sprawdzenie danych z zakresu przestępstw opisanych w art. 21 ust. 3 ustawy o ochronie małoletnich odbywa się w tych samych sytuacjach co sprawdzenie w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze. Ustawa nowelizująca nie wprowadzała tutaj żadnych zmian, pozostawiono mechanizm funkcjonujący od 1 października 2017 r. Mając na uwadze powyższe, w opinii Ministerstwa Sprawiedliwości, ustalając czy dana osoba podlega sprawdzeniu przewidzianemu w art. 21 ustawy o ochronie małoletnich, należy to czynić na identycznych zasadach jak przed 15 lutego 2024 r. To zaś oznacza, że obowiązek sprawdzenia aktualizuje się, gdy rzeczywisty zakres obowiązków osoby, z którą ma być nawiązany stosunek pracy lub która ma być dopuszczona do działalności, będzie związany co najmniej z jedną z aktywności wymienionych w art. 21 ust. 1 ustawy o ochronie małoletnich. Prowadzony przez Ministerstwo Sprawiedliwości od 15 lutego 2024 r. monitoring ustawy o ochronie małoletnich, doprowadził do konkluzji, że omawiany art. 21 powoduje trudności w jego stosowaniu. Występują one przede wszystkim w rozumieniu pojęć „dopuszczenie do działalności” oraz „opieka, edukacja, wychowanie i wypoczynek”. W opinii Ministerstwa przyczyną ujawnienia tych trudności dopiero teraz była niewystarczająca świadomość co do istnienia wymienionego art. 21, a w konsekwencji pomijanie realizacji obowiązków w nim określonych. Zmiana w tym zakresie zadziała się dopiero po uchwaleniu ustawy nowelizującej, nazwanej przez społeczeństwo „ustawą Kamilka”. W oparciu o kierowane do Ministerstwa zapytania obywateli ustalono obszary wymagające interwencji legislacyjnej. W trosce o przejrzyste i jednoznaczne ustawodawstwo, tak istotne dla wszystkich obywateli: dorosłych oraz dzieci, które ustawa ma chronić, wszczęto prace legislacyjne, których celem jest usunięcie niejasności i zwiększenie funkcjonalności przepisów. Co do standardów ochrony małoletnich, podniesiono, że jest to narzędzie oczekiwane i postulowane od dawna. Standardy, stanowią bowiem zbiór zasad mających zapewnić bezpieczne środowisko dla dziecka i ustaloną a priori procedurę interwencji na wypadek ujawnienia krzywdzenia.