Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku wygaśnięcia zabezpieczenia majątkowego w postaci zakazu obciążania i zbywania nieruchomości nałożonego w postępowaniu karnym z dnia 2024-07-11.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku wygaśnięcia zabezpieczenia majątkowego w postaci zakazu obciążania i zbywania nieruchomości nałożonego w postępowaniu karnym.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane są wnioski obywateli dotyczące kwestii braku wygaśnięcia zabezpieczenia majątkowego w postaci zakazu obciążania i zbywania nieruchomości nałożonego w postępowaniu karnym. Jest to o tyle istotne, że w przypadku nabycia w dobrej wierze nieruchomości w drodze licytacji komorniczej nabywca nie może nią swobodnie dysponować, albowiem tego rodzaju zabezpieczenie co do zasady nie wygasa.
Zgodnie z art. 291 § 1 k.p.k. w razie zarzucenia oskarżonemu popełnienia przestępstwa, za które lub w związku z którym można orzec: grzywnę, świadczenie pieniężne, przepadek, środek kompensacyjny, zwrot pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, jaką sprawca osiągnął z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości - może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania tego orzeczenia na mieniu oskarżonego lub na mieniu, o którym mowa w art. 45 § 2 k.k., jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że bez takiego zabezpieczenia wykonanie orzeczenia będzie niemożliwe albo znacznie utrudnione. Zgodnie z art. 291 § 4 k.p.k. zabezpieczenie majątkowe należy niezwłocznie uchylić w całości lub w części, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. A zatem postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym na poczet ewentualnych przyszłych roszczeń nie stwarza trwałej sytuacji prawnej, skoro może być uchylone w całości lub w części.
Wobec powyższego decyzja o zabezpieczeniu majątkowym ma swój moment końcowy. Może być podjęta do czasu uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie jurysdykcyjne, po którym oskarżony staje się skazanym. W stadium wykonawczym procesu karnego stosowanie instytucji zabezpieczenia majątkowego jest niedopuszczalne. W sytuacji, kiedy kary i środki karne są już prawomocnie orzeczone, można bezzwłocznie przystąpić do egzekucji. Organ procesowy może uchylić zabezpieczenie majątkowe z własnej inicjatywy, ale także na wniosek zainteresowanego, jeżeli stało się ono bezprzedmiotowe lub niecelowe. W wyniku upadku zabezpieczenia następuje umorzenie postępowania wykonawczego, powodujące przywrócenie stanu sprzed zabezpieczenia.
Z punktu widzenia możliwości dysponowania nabytą nieruchomością istnieje jednak istotna różnica, która wymagałaby zmiany aktualnego stanu prawnego. Należy mieć bowiem na względzie fakt, iż to nadal prokurator autonomicznie decyduje o tym, czy i kiedy złoży wniosek o wykreślenie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, a limitowany jest jedynie prawomocnym zakończeniem postępowania karnego, o którym mowa w art. 294 § 1 k.p.k., a które może toczyć się latami. W związku z powyższym do tego czasu nabywca licytacyjny nie będzie mógł sprzedać ani obciążyć swojej nieruchomości hipoteką.
Należy także zauważyć, że w przypadku uruchomienia egzekucji z nieruchomości przez osobę trzecią jako tzw. wierzyciela egzekwującego, wartość zabezpieczonych wierzytelności limituje hipoteka przymusowa, która zostaje ustanowiona postanowieniem prokuratora i która wygasa wskutek przysądzenia własności, a następnie podziału sumy uzyskanej z egzekucji, która niekoniecznie musi wystarczyć na zaspokojenie całej kwoty, którą hipoteka zabezpieczała (art. 1023 § 2 k.p.c.), mając także na względzie pierwszeństwo hipoteki w czasie (art. 12 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 29 u.k.w.h.). W związku z tym hipoteka przymusowa nie ma "jakościowej" przewagi nad hipoteką umowną i jeśli wierzyciel egzekwujący, który pierwszy złożył wpis, wyegzekwuje całość wierzytelności, to może się okazać, że hipoteka przymusowa nie zostanie zaspokojona w całości albo nawet w części. Wówczas okaże się, że zakaz obciążania i zbywania nieruchomości tak naprawdę już niczego nie zabezpiecza, albowiem hipoteka przymusowa wygasła, doszło do przejścia własności nieruchomości z podejrzanego czy oskarżonego w postępowaniu karnym na osobę, która, jak w tym przypadku, w dobrej wierze uzyskała własność nieruchomości na drodze postępowania cywilnego. Pomijając fakt, że osoba ta nie ma związku z toczącym się postępowaniem, to nie będzie można dokonać ponownej egzekucji z nieruchomości opartej na tych samych podstawach faktycznych, w związku z czym należy uznać, że tego rodzaju zabezpieczenie nie powinno istnieć w obrocie prawnym i stanowi tylko uciążliwość dla nabywcy tej nieruchomości.
Z powyższych względów, celem usystematyzowania porządku prawnego oraz wprowadzenia równych i transparentnych zasad dla nabywców nieruchomości w drodze licytacji komorniczej rozważenia wymaga wprowadzenie art. 294 § 3 k.p.k. w brzmieniu: "Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasa zabezpieczenie, o którym mowa w art. 292".
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o dokonanie analizy problematyki poruszonej w niniejszym wystąpieniu oraz rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych, które stanowiłyby rozwiązanie przedstawionej w niniejszym wystąpieniu problematyki.