Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie sytuacji uchodźców z Ukrainy ze znacznym stopniem niepełnosprawności z dnia 2024-07-11.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie sytuacji uchodźców z Ukrainy ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
Od początku agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę Rzecznik Praw Obywatelskich z uwagą monitoruje sytuację uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy, ze szczególnym uwzględnieniem grup wrażliwych, w tym osób z niepełnosprawnościami, osób pochodzenia romskiego, osób z problemami zdrowotnymi, w starszym wieku, a także tych, które doświadczyły tortur, przemocy seksualnej lub innych naruszeń prawa międzynarodowego. Z informacji docierających do Biura RPO wynika, że pomimo ogromnego zaangażowania administracji publicznej i organizacji pozarządowych dotychczas oferowane formy pomocy nie są adekwatne do ich rzeczywistych potrzeb. Wynika to przede wszystkim z braku systemowych rozwiązań pozwalających na skuteczną pomoc i włączenie do życia społecznego osób najbardziej narażonych na marginalizację społeczną.
Jako jeden z najpoważniejszych problemów w tym zakresie należy wskazać fakt, że obecnie obowiązujące ramy prawne regulujące system wsparcia uchodźców z Ukrainy są niedostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, z problemami zdrowotnymi lub ograniczoną mobilnością. Ciężar udzielenia takim osobom niezbędnej pomocy polegającej na recepcji, organizacji specjalistycznego transportu oraz miejsca zakwaterowania dostosowanego do ich potrzeb, spoczywa na organizacjach pozarządowych.
W związku z tym RPO przypomniał, że na Polsce jako stronie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych spoczywa m.in. określony w jej art. 11 obowiązek podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa osób z niepełnosprawnościami w sytuacjach zagrożenia, w tym w trakcie konfliktu zbrojnego, w sytuacjach wymagających pomocy humanitarnej i w przypadku klęsk żywiołowych. Za niezbędne uznać zatem należy uzupełnienie - pod względem prawnym i organizacyjnym - systemu wsparcia w taki sposób, by potrzeby uchodźców z niepełnosprawnościami czy w złym stanie zdrowia były uznane i odpowiednio zabezpieczone.
Organizacje pozarządowe w kierowanych do Rzecznika skargach wskazały również na problem braku istnienia zaświadczeń lub innego rodzaju potwierdzenia faktu przekroczenia granicy po 24 lutego 2022 r. w sytuacji, gdy uchodźca nie dysponuje ważnym dokumentem podróży. Powyższe powoduje, że uchodźcom z Ukrainy, którzy nie posiadają ważnego ukraińskiego paszportu oraz zamierzają kontynuować podróż do innych państw członkowskich UE trudno wykazać, że należą do osób, które musiały opuścić Ukrainę w wyniku konfliktu zbrojnego. Brak wydawania zaświadczeń potwierdzających datę przekroczenia granicy przez uchodźców należących do grupy beneficjentów ustawy o pomocy, w praktyce ogranicza także ich dostęp do form wsparcia gwarantowanych na terytorium RP, jeżeli Polska jest dla nich krajem tranzytowym. Problem ten dotyczy przede wszystkim obywateli i obywatelek Ukrainy ewakuujących się z terenów okupowanych, na terenie których wprowadzono wymóg posiadania paszportu rosyjskiego.
Na koniec RPO zwrócił uwagę na szczególną sytuację uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy, którzy doświadczyli poważnych naruszeń prawa międzynarodowego (w tym tortur oraz innych form przemocy, w tym seksualnej). Sytuacja tych osób nie została uwzględniona w katalogu przesłanek uprawniających do zwolnienia z partycypacji w kosztach zakwaterowania i wyżywienia, co w konsekwencji może ograniczać ich dostęp do niezbędnej pomocy. Obecnie obowiązujące prawo nie przewiduje także mechanizmu identyfikacji osób, które doświadczyły poważnych naruszeń prawa międzynarodowego.
Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o zainicjowanie niezbędnych działań legislacyjnych w celu dostosowania systemu wsparcia uchodźców z Ukrainy do potrzeb osób należących do grup wrażliwych.