Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku możliwości przedłużenia terminu na wniesienie apelacji w postępowaniu karnym w sprawach, w których uzasadnienie wyroku jest obszerne z dnia 2024-07-08.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie braku możliwości przedłużenia terminu na wniesienie apelacji w postępowaniu karnym w sprawach, w których uzasadnienie wyroku jest obszerne.
W zainteresowaniu Rzecznik Praw Obywatelskich pozostaje problematyka braku możliwości przedłużenia terminu na wniesienie apelacji w postępowaniu karnym w sprawach szczególnie skomplikowanych, w których uzasadnienie wyroku jest obszerne.
Zdaniem Rzecznika brak możliwości przedłużenia terminu na złożenie apelacji w sprawach szczególnie skomplikowanych i obszernych, wywoływać może wątpliwości dotyczące właściwego przestrzegania prawa do obrony, które musi być zagwarantowane proceduralnie, aby miało charakter realny i efektywny, w ramach konkretnego postępowania, niezależnie od jego stadium, a nie iluzoryczny i abstrakcyjny. Skoro nie dopuszcza się możliwości odmówienia stronom dostępu do części, ani tym bardziej całości uzasadnienia wyroku, to dostęp ten należy uczynić efektywnym, a nie pozorowanym.
Jak podkreśla to orzecznictwo konstytucyjne, nadmierny formalizm w dziedzinie warunków wniesienia apelacji może prowadzić nie tylko do naruszenia prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji), lecz także wiązać się z udaremnieniem realizacji prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), a tym samym być uznany za sprzeczny z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji stanowi środek ochrony wolności i praw. Natomiast stopień dopuszczalności "sformalizowania" dostępności do prawa rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone zarówno bezpośrednio (przez wyłączenie wniesienia apelacji), jak i pośrednio (przez ustanowienie takich formalnych warunków wniesienia apelacji, które czynność tę czyniłyby nadmiernie utrudnioną. Z punktu widzenia regulacji zawartych w Konstytucji, środek zaskarżenia powinien być skuteczny w tym sensie, że powinien umożliwiać merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu odwoławczym.
Rzetelny proces zakłada, że strona będzie miała zapewnione prawo do zapoznania się ze stanowiskiem sądu, oceny dowodów, które zdecydowały o ustaleniu odpowiedzialności karnej, odpowiedni czas do przygotowania się do obrony i zapoznanie z materiałem w sprawie, to zaś zakłada zapoznanie się z uzasadnieniem sądu, nawet gdy jego objętość znacznie przekracza standardowe rozmiary.
RPO postuluje zatem wprowadzenie do postępowania karnego możliwości przedłużenia w sprawach zawiłych terminu do wniesienia apelacji, poprzez dodanie do art. 445 k.p.k. nowego § 1a o treści: "W przypadku przedłużenia terminu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku termin, o którym mowa w § 1, wynosi 30 dni. O terminie tym sąd zawiadamia stronę doręczając jej wyrok z uzasadnieniem. Jeżeli w zawiadomieniu termin ten wskazano błędnie, a strona się do niego zastosowała, apelację uważa się za wniesioną w terminie". Redakcja tego przepisu pozostaje w zgodzie z analogicznym uregulowaniem w procedurze cywilnej, choć przewiduje termin nieznacznie dłuższy. Wskazany czasookres jest już używany w postępowaniu karnym na okoliczność wnoszenia kasacji (art. 524 k.p.k.), a jednocześnie porównawczo odpowiada terminom na wniesienie środka zaskarżenia w innych polskich procedurach (np. administracyjnej), czy okresie przewidzianym w innych państwach.
Dodatkowo, należy podtrzymać propozycję rozwiązań, które nie wprowadzają trybu wnioskowego na rzecz przedłużania terminu do wniesienia apelacji ex lege wówczas, gdy wcześniej prezes sądu przesądził to dokonując prolongaty terminu na sporządzenie uzasadnienia. Jednocześnie termin 30 dni nie jest znaczny i koresponduje z innymi czynnościami procesowymi stron, które w procedurze karnej zostały również obwarowane podobnym terminem, odpowiada także jednej z propozycji zaproponowanych przez samorząd adwokacki.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o dokonanie analizy poruszonych w niniejszym wystąpieniu problemów i rozważenie zainicjowania działań legislacyjnych adekwatnych do przedstawionej propozycji.