Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie problemów z uzyskaniem, przywróceniem lub ponownym nadaniem statusu UKR.

Od pierwszych dni po wybuchu konfliktu zbrojnego w Ukrainie Rzecznik Praw Obywatelskich monitoruje sytuację ukraińskich uchodźców wojennych przybywających do Polski. Niezmiennie duża liczba skarg kierowanych do Biura Rzecznika dotyczy problemów z uzyskaniem, przywróceniem lub ponownym nadaniem statusu UKR i utratą związanych z tym statusem uprawnień, wynikających z ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

W pierwszej kolejności RPO zwrócił uwagę na problemy związane z brakiem możliwości jednoczesnego korzystania z ochrony czasowej na terenie więcej niż jednego z państw członkowskich UE. Ze skarg kierowanych do Rzecznika wynika, że w niektórych przypadkach uchodźcom z Ukrainy odmawia się nadania statusu UKR pomimo ich rezygnacji z korzystania z ochrony czasowej na terenie innego państwa członkowskiego UE. Powyższa praktyka wydaje się być niezgodna z wytycznymi opublikowanymi przez Komisję Europejską. Wielu uchodźców wyjeżdża do Ukrainy w celu uzyskania nowego dokumentu, najczęściej paszportu. W tej sytuacji przekroczenie granicy na kierunku wyjazdowym z Polski jest odnotowywane na podstawie starego dokumentu, natomiast podczas powrotu do Polski cudzoziemcy posługują się nowym dokumentem wydanym w Ukrainie. Wówczas często informacja o powrocie obywatela Ukrainy do Polski nie zostaje odnotowana w rejestrze obywateli Ukrainy, a z danych umieszczonych w rejestrze wynika, że cudzoziemiec wyjechał z terytorium RP na okres powyżej 30 dni, co powoduje utratę statusu UKR i związanych z nim uprawnień. Ze względu na brak wystarczającej znajomości zasad postępowania w przypadku utraty lub odmowy nadania statusu UKR podejmowane przez obywateli Ukrainy próby jego uzyskania, przywrócenia lub ponownego nadania są często czasochłonne.

W kontekście problemów obywateli Ukrainy związanych z przekraczaniem granicy RP warto także zwrócić uwagę na kwestie dotyczące elektronicznego dokumentu Diia.pl. Ze skarg skierowanych do Biura RPO wynika, że po uzyskaniu zezwolenia na pobyt przez obywatela Ukrainy, którego pobyt na terytorium RP był wcześniej legalny na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, traci on możliwość posługiwania się dokumentem elektronicznym Diia.pl, nawet jeśli beneficjentem ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wciąż jest jego dziecko. Rodzic traci więc jednocześnie dostęp do dokumentu cyfrowego swojego dziecka. RPO zwrócił uwagę, że wydawanie jedynie w formie elektronicznej dokumentu potwierdzającego legalność pobytu w Polsce i uprawniającego do przekraczania granicy może sprawiać trudności nie tylko dla małoletnich cudzoziemców, ale także dla osób z niektórymi niepełnosprawnościami czy osób starszych. Wśród uchodźców z Ukrainy przyjeżdżających do Polski znajdują się osoby o różnym poziomie kompetencji cyfrowych, w tym także te wykluczone cyfrowo. Należy wskazać, że w przypadku problemów z dostępem do internetu lub awarii aplikacji nie przewidziano innej możliwości udowodnienia przez obywateli Ukrainy, że przebywają w Polsce legalnie i są objęci ochroną czasową.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o odniesienie się do opisanych kwestii.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 20 sierpnia 2024 r. poinformował, że resort wystosował do urzędów wojewódzkich rekomendacje, z prośbą o przekazanie dokumentu Komisji Europejskiej dotyczącego dyrektywy Rady 2001/55/WE i decyzji wykonawczej Rady 2022/382do nadzorowanych organów gmin w celu ujednolicenia praktyki stosowanej przez wszystkie organy jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto, wskazane pismo było przekazywane także organizacjom pozarządowym, które zgłaszały problemy ze statusem UKR. W rekomendacjach wskazano m.in., że posiadanie ochrony czasowej przez obywatela Ukrainy w innym państwie członkowskim UE nie może stanowić wyłącznej podstawy do odmowy nadania numeru PESEL ze statusem UKR, jak również ponownego nadania statusu UKR lub przywrócenia statusu UKR. Podkreślono również, że złożenie przez obywatela Ukrainy w dowolnym organie wykonawczym gminy wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR lub przywrócenie w rejestrze PESEL statusu UKR spowoduje przekazanie powyższej informacji do rejestru obywateli Ukrainy, prowadzonego przez Komendanta Głównego Straży Granicznej. Informacja o rozpoczęciu korzystania przez obywatela Ukrainy z ochrony czasowej w Polsce zostanie ponadto przekazana z ww. rejestru do unijnej platformy TPP, co będzie skutkować zawiadomieniem innych państw członkowskich UE o przejęciu przez Polskę odpowiedzialności za udzielenie danej osobie ochrony czasowej. Odnosząc się do zagadnienia związanego z aktualizacją dokumentu podróży Podsekretarz Stanu wskazał, że obywatel Ukrainy po uzyskaniu nowego dokumentu podróży powinien zgłosić się do organu gminy celem aktualizacji danych. Przepisy prawa dotyczące omawianej kwestii zostały wprowadzone do ustawy pomocowej i obowiązują od 1 lipca 2024 r. Zapytania obywateli, związane z uzyskaniem, przywróceniem lub ponownym nadaniem statusu UKR i w następstwie utratą związanych z tym uprawnień przez obywateli Ukrainy są na bieżąco rozpatrywane przez Komendę Główną SG w formie pisemnej, drogą mailową oraz telefonicznie. Ponadto, została uruchomiona infolinia obsługiwana przez funkcjonariuszy i pracowników SG. Opracowano również krótką ulotkę, zawierającą najważniejsze informacje dotyczące zmian wprowadzonych do ustawy pomocowej.