Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie przepisów określających wysokość opłat za egzamin wstępny do KSSiP.

Od kilku lat do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi młodych prawników ubiegających się o przyjęcie na aplikację sędziowską i prokuratorską dotyczące sztywnego ustalenia opłaty za egzamin wstępny. Aktualnie jest ona uiszczana w tej samej wysokości, niezależnie od tego, w ilu częściach egzaminu kandydat wziął udział.

Konkurs na aplikację sędziowską i prokuratorską składa się z dwóch etapów: testu sprawdzającego wiedzę z poszczególnych dziedzin prawa; pracy pisemnej sprawdzającej umiejętności dokonywania wykładni i stosowania prawa, stosowania argumentacji prawniczej oraz kwalifikowania stanów faktycznych do zakresów właściwych norm prawnych. Jak wynika z dotychczasowych doświadczeń, zdecydowana większość kandydatów nie przechodzi do etapu drugiego, a mimo to wszyscy kandydaci uiszczają opłatę za egzamin tylko raz - w pełnej wysokości.

W 2015 r. opłata ta została ustalona przez Ministra Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia w maksymalnej dozwolonej przez ustawę wysokości 50% minimalnego wynagrodzenia. W konsekwencji od lat opłata ta systematycznie rośnie z każdym rokiem, niezależnie od rzeczywistych kosztów organizacji egzaminu przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury. Wysokość tej opłaty jest szczególnie uciążliwa dla młodych prawników, którzy na początku kariery posiadają niskie dochody albo nie posiadają ich wcale, przez co oddziałuje negatywnie na możliwość realizacji przez te osoby prawa dostępu do służby publicznej (art. 60 Konstytucji). Opłata za egzamin na aplikację sędziowską i prokuratorską została ustanowiona w art. 21 ust. 1 ustawy o KSSiP. Ustawa upoważnia Ministra do określenia jej wysokości w drodze rozporządzenia, po uwzględnieniu "konieczności prawidłowego i efektywnego przeprowadzenia naboru" (art. 21 ust. 2 ustawy o KSSiP). W tym kontekście Rzecznik zwrócił uwagę, że pobieranie opłaty w pełnej wysokości od kandydatów, którzy nie będą brali udziału w etapie drugim egzaminu wstępnego, nie jest konieczne dla osiągnięcia wyznaczonego przez ustawodawcę celu, jakim jest prawidłowe i efektywne przeprowadzenie wyboru. Ponadto, odwołanie się przez ustawodawcę do konstrukcji opłaty oznacza, że świadczenia stron (obywatela i administracji publicznej) powinny mieć charakter ekwiwalentny. W konsekwencji, wysokość opłaty powinna mieć związek z realnymi kosztami poniesionymi przez instytucję z tytułu określonego świadczenia. Dla zachowania ekwiwalentnego charakteru opłaty za egzamin wstępny, konieczne jest zatem zróżnicowanie jej wysokości w zależności od tego, czy kandydat bierze udział tylko w jednym etapie egzaminu, czy w obydwu.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z postulatem stosownego uzupełnienia treści rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 20 października 2015 r.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 5 lipca 2024 r. stwierdził, że na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów nie jest możliwe zróżnicowanie zasad uiszczania i zwrotu opłaty za udział w naborze na aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską wobec kandydatów, którzy nie zostali dopuszczeni do drugiego etapu konkursu, a kwestia zwrotu opłaty nie może być uregulowana w akcie prawnym rangi rozporządzenia, gdyż stanowi materię ustawową. Jednocześnie poinformował, że zadanie opracowywania projektów aktów normatywnych dotyczących ustroju sądownictwa i prokuratury stoi przed powołaną przez Ministra Sprawiedliwości Komisją Kodyfikacyjną Ustroju Sądów Powszechnych i Prokuratury. W ramach tych prac zostaną przedstawione analizy koncepcyjne w zakresie ewentualnych modyfikacji przepisów dotyczących w szczególności: zwrotu kandydatom części uiszczonej uprzednio w pełnej wysokości opłaty - w sytuacji niezakwalifikowania się do drugiego etapu konkursu lub egzaminu; możliwości ustalenia mniejszej niż maksymalna wysokości opłaty za udział w konkursie na aplikację sędziowską i prokuratorską.