Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie sytuacji kobiet osadzonych w jednostkach penitencjarnych.

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich, zachodzi ryzyko, że reguły i sposób postępowania wobec kobiet osadzonych w jednostkach penitencjarnych nie będą uwzględniały ich specyficznych potrzeb, ponieważ ich liczba jest mniejsza niż mężczyzn. Należy tutaj zwłaszcza wspomnieć o sytuacji kobiet ciężarnych i matek, które często zmagają się z problemami związanymi z brakiem środków higienicznych, odpowiedniej infrastruktury do opieki nad dziećmi, czy też, co niezwykle istotne, brakiem właściwej opieki medycznej.

W celu sprostania wyzwaniom, przed jakimi stoi system więziennictwa w odniesieniu do kobiet, szczególnego znaczenia nabiera fachowe przygotowanie kadry penitencjarnej, z uwzględnieniem wieloletniego dorobku instytucji międzynarodowych i ekspertów. W przypadku kobiet fundamentalne znaczenie mają jednak ustanowione przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2010 r. Reguły postępowania z kobietami pozbawionymi wolności oraz skazanymi, wobec których stosowane są kary o charakterze nieizolacyjnym (tzw. Reguły z Bangkoku). Dokument ten stanowi uzupełnienie Reguł Mandeli i z perspektywy ochrony praw kobiet przebywających w jednostkach penitencjarnych jest dokumentem najważniejszym.

Reguły z Bangkoku stanowią istotny punkt odniesienia we wdrażaniu minimalnych międzynarodowych standardów ochrony kobiet pozbawionych wolności oraz zapobiegania ich złemu traktowaniu i torturom. Na uwagę zasługuje fakt, że reguły z Bangkoku mają na celu zrównanie sytuacji kobiet i mężczyzn będących w detencji ze zwróceniem szczególnej uwagi na potrzeby kobiet, które są w ciąży, karmią piersią czy są w trakcie menstruacji. Reguły są ponadto jedynym instrumentem międzynarodowym, który zajmuje się problemami, z jakimi borykają się dzieci przebywające w więzieniu wraz z rodzicem. Należy przy tym pamiętać, że zasadą przewodnią we wszystkich przypadkach powinno być dobro dziecka i jego najlepsze interesy. Oznacza to w szczególności, że wszelka opieka przedporodowa i poporodowa świadczona w więzieniu powinna być równoważna tej dostępnej w społeczności zewnętrznej. Reguły z Bangkoku odnoszą się w szczególności do takich problemów jak przemoc (głównie przemoc seksualna ze strony funkcjonariuszy oraz współosadzonych), a także sposób kontroli osobistej polegający na rozebraniu się do naga i przeszukiwaniu intymnych części ciała.

Kolejnym wrażliwym obszarem poruszanym przez Reguły z Bangkoku jest higiena i opieka zdrowotna. Jako główny problem w tym zakresie wymienia się brak dostępu do lekarzy ginekologów dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, czego efektem jest niska profilaktyka zdrowotna, a także brak dostępu do odpowiedniej diety dla tej grupy kobiet. Reguły skupiają się również na kontakcie z rodziną, gdyż jak zauważa CPT, osadzone często odbywają karę pozbawienia wolności z dala od swoich domów, co ma negatywny wpływ na utrzymywanie więzi rodzinnych i stan psychiczny kobiet w izolacji Wskazać tu należy rozdzielanie kobiet od ich dzieci oraz dramat kobiet, którym są odbierane dzieci i oddawane do adopcji, co można uznać za tortury psychiczne. Ostatnim ważnym problemem, do których odnoszą się Reguły z Bangkoku, jest dostęp do szkoleń i zabezpieczenie przed dyskryminacją. Powyższe międzynarodowe standardy odnoszące się do kobiet pozbawionych wolności mają kluczowe znaczenie dla ich ochrony przed nadużyciami, sprzyjają też poprawie funkcjonowania jednostek i standardom pracy personelu. Z tego też względu powinny stanowić stały element szkoleniowy funkcjonariuszy i pracowników jednostek penitencjarnych. Szkolenie personelu jest bowiem mechanizmem zapobiegania torturom i budowy kultury instytucjonalnej. Wszystko to uzasadnia potrzebę wzmacniania potencjału zawodowego personelu penitencjarnego w celu jego odpowiedniego przygotowania na wyzwania związane z pracą z kobietami pozbawionymi wolności.

Z tego też względu Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o włączenie do programów szkoleniowych funkcjonariuszy i pracowników cywilnych Służby Więziennej Reguł z Bangkoku oraz standardów i wytycznych odnoszących się do problematyki kobiet w izolacji.

 

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w piśmie z14 marca 2024 r. podkreślił, że Służba Więzienna każdego dnia podejmuje wszelkie możliwe działania zmierzające do zapewnienia wszystkim osobom pozbawionym wolności, w tym kobietom, właściwych warunków bytowych podczas pobytu w warunkach izolacji. Zadania postawione w tym zakresie przed formacją realizowane z poszanowanie m zasad humanitaryzmu, praworządności i oraz minimalizowania uciążliwości odbywania kary pozbawienia wolności. Zaznaczenia wymaga, że kobiety stanowią niewielki odsetek całej populacji osadzonych. Uwzględniając to, Służba Więzienna przykłada szczególną wagę do zapewnienia właściwych warunków odbywania kary tej grupie osadzonych. Jednocześnie Zastępca Dyrektora zgodził się z przedstawionym przez RPO stanowiskiem, wedle którego standardy międzynarodowe dotyczące postępowania z tą szczególną grupą osób pozbawionych wolności winny być uwzględniane w procesie kształcenia funkcjonariuszy formacji. Mając na względzie powyższe, do komendantów ośrodków szkolenia Służby Więziennej zostanie przesłane pismo dotyczące włączenia do programów szkoleń funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej w przedmiocie „Międzynarodowe standardy postępowania z osobami pozbawionymi wolności” tzw. Reguł z Bangkoku oraz standardów i wytycznych SPT i CPT odnoszących się do problematyki kobiet w izolacji penitencjarnej.