Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zamieszczania danych nieletnich sprawców czynu zabronionych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dnia 2024-02-15.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zamieszczania danych nieletnich sprawców czynu zabronionych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym.
W dotychczasowych wystąpieniach kierowanych zarówno do Ministra Sprawiedliwości, jak i Prezesa Rady Ministrów, Rzecznik Praw Obywatelskich wskazywał na niedoskonałości regulacji ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (dalej jako: "ustawa z 13 maja 2016 r.").
W związku z kolejnymi wnioskami, które napływają do Biura RPO, Rzecznik zwrócił uwagę na problem trybu, w jakim następuje umieszczenie danych o konkretnym sprawcy w Rejestrze. W świetle art. 6 ustawy z 13 maja 2016 r. pozostaje zasadą, że w Rejestrze umieszcza się dane osoby prawomocnie skazanej za przestępstwa na tle seksualnym, wymienione w art. 2 ustawy, a także osób, przeciwko którym w sprawach o takie przestępstwa prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne lub orzeczono środki zabezpieczające; w Rejestrze umieszcza się także dane nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze, poprawcze lub wychowawczo-lecznicze albo którym wymierzono karę na podstawie art. 94 dawnej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (dalej jako: "u.p.n.") i na podstawie aktualnej ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (dalej jako: "u.w.r.n."). Istotne jest jednak to, że skutek ten - umieszczenie w Rejestrze - następuje z mocy prawa: sąd orzekający nie wydaje żadnego rozstrzygnięcia w tym zakresie, samo skazanie, orzeczenie środków zabezpieczających czy też środków przewidzianych przez u.p.n./u.w.r.n. ma ten efekt, że dane osoby, wobec której toczyło się postępowanie, są umieszczane w Rejestrze.
Sąd może jednak orzec, że dane sprawcy czynu na tle seksualnym nie będą umieszczone w Rejestrze: możliwość taką przewiduje art. 9 ust. 5 ustawy z 13 maja 2016 r., zgodnie z którym na orzeczenie, o którym mowa w art. 9 ust. 2-4 (w przedmiocie zamieszczenia danych w Rejestrze) służy zażalenie, jeżeli nie wniesiono apelacji. W razie wniesienia apelacji i zażalenia - zażalenie rozpoznaje sąd odwoławczy łącznie z apelacją. Innymi słowy, sąd wydaje wyłącznie rozstrzygnięcie "negatywne", o wyłączeniu umieszczenia danych sprawcy w Rejestrze. Natomiast nie wydaje rozstrzygnięcia "pozytywnego", o umieszczeniu danych sprawcy w Rejestrze - taki skutek ma samo orzeczenie sądu skazujące bądź orzekające wobec sprawcy środki przewidziane w kodeksie karnym bądź w u.p.n czy u.w.r.n.
Właśnie takie ustawowe ujęcie skutków orzeczenia sądowego - następujących w sytuacji braku jakiegokolwiek rozstrzygnięcia - z wielu powodów budzi wątpliwości RPO. W ocenie Rzecznika, obecna regulacja ustawy z 13 maja 2016 r. może stanowić swoistą pułapkę proceduralną dla osoby uczestniczącej w postępowaniu, która nie jest świadoma skutków orzeczenia sądu, albo dowiaduje się o tych skutkach dopiero po zakończonym postępowaniu, gdy upłynęły już wszystkie terminy procesowe. Wydaje się także, że osoba taka ma bardzo ograniczone możliwości kwestionowania skutku orzeczenia w postaci zamieszczenia danych w rejestrze, skoro o skutku tym sąd nie orzeka.
W opinii RPO nie do pogodzenia z zasadą rzetelnej procedury sądowej jest sytuacja, w której tak istotna decyzja o sytuacji prawnej uczestnika postępowania - a także sytuacji życiowej ofiar przestępstw seksualnych - nie jest w żaden sposób komunikowana, zwłaszcza w tej postaci, że stanowi ona element treści orzeczenia sądowego. Mechanizm, któremu jest poddany uczestnik postępowania sądowego, nie jest dla niego czytelny i przewidywalny: minimalny standard uczciwej procedury sądowej, opartej na zasadzie zaufania, nakazuje umieszczenie rozstrzygnięcia (tak pozytywnego, jak i negatywnego) w przedmiocie ujawnienia danych w Rejestrze w treści orzeczenia sądowego.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie zasadności podjęcia prac legislacyjnych w tej sferze oraz poinformowanie o stanowisku zajętym w sprawie.