Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Skarga nadzwyczajna od postanowienia Sądu Rejonowego o dział spadku z pominięciem części spadkobierców.

Rzecznik Praw Obywatelskich, ze względu na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, wniósł skargę nadzwyczajną od postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 8 maja 2002 r. zaskarżając je w całości.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 1 u.s.n. zaskarżonemu postanowieniu Rzecznik zarzucił: naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, to jest wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do sądu poprzez przeprowadzenie przez Sąd Rejonowy w G. postępowania o dział spadku po J. R, jego żonie A. R. oraz ich synu J. R. bez udziału części spadkobierców, tj. B. K., G. R., I. W. i R. R. oraz rozstrzygnięcie sprawy o dział spadku z pominięciem ich praw do spadku; naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, to jest wynikającego z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji prawa do dziedziczenia podlegającego równej dla wszystkich ochronie poprzez dokonanie działu ww. spadku w ten sposób, że niektórzy spadkobiercy, tj. B. K., G. R., I. W. i R. R. nie otrzymali żadnych przedmiotów lub praw ze spadku, ani nie otrzymali żadnych spłat w wyniku działu spadku.

Na podstawie art. 89 § 1 pkt 2 u.s.n. zaskarżonemu postanowieniu RPO zarzucił: rażące naruszenie art. 510 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 174 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i niezawieszenie przez Sąd Rejonowy w G. postępowania o dział ww. spadku w związku ze śmiercią wskazanego we wniosku o dział spadku spadkobiercy i uczestnika postępowania - K. R. i niewezwanie do udziału w sprawie jego spadkobierców tj. B. K., G. R., I. W. i R. R., co doprowadziło do nieważności postępowania z mocy art. 379 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; rażące naruszenie art. 622 § 2 oraz art. 623 w zw. z art. 688 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i orzeczenie o dziale ww. spadku zgodnie z treścią wniosku o dział spadku mimo braku zgody niektórych spadkobierców, tj. B. K., G. R., I. W. i R. R. na sposób działu spadku zaproponowany we wniosku o dział spadku, co skutkowało wyłączeniem tych spadkobierców od dziedziczenia; rażące naruszenie art. 230 oraz 278 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i ustalenie wartości nieruchomości wyczerpującej całość spadku wyłącznie na podstawie twierdzeń D. A. i E. L., tj. wnioskodawczyni i jednej z uczestniczek postępowania, a to z uwagi na brak wypowiedzenia się przez K. R. co do twierdzeń zawartych we wniosku o dział spadku, podczas gdy niewypowiedzenie się przez tego uczestnika co do twierdzeń zawartych we wniosku było niemożliwe wobec jego zgonu przed wszczęciem postępowania o dział spadku, wobec czego jedynym dopuszczalnym sposobem ustalenia wartości ww. nieruchomości był dowód z opinii biegłego, który nie został przez Sąd przeprowadzony, w wyniku czego Sąd przyjął wartość nieruchomości ustaloną dowolnie, a przez to nieprawidłowo, przez wnioskodawczynię we wniosku o dział spadku, a w konsekwencji zasądził na rzecz K. R. spłaty w dowolnej wysokości, nieodpowiadającej wartości jego udziału spadkowego; rażące naruszenie art. 212 § 1 i 2 w zw. z art. 1035 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i dokonanie działu ww. spadku w ten sposób, że niektórzy spadkobiercy, tj. B. K., G. R., I. W. i R. R. nie otrzymali żadnych przedmiotów lub praw ze spadku, ani nie otrzymali żadnych spłat w wyniku działu spadku; rażące naruszenie art. 211 oraz art. 212 § 2 w zw. z art. 1035 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i dokonanie działu ww. spadku poprzez przyznanie nieruchomości wyczerpującej całość spadku na współwłasność niektórych spadkobierców, tj. E. L. i D. A. z obowiązkiem spłaty na rzecz K. R., w sytuacji gdy Sąd nie ustalił okoliczności wskazujących, że dział spadku poprzez fizyczny podział nieruchomości wyczerpującej całość spadku byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości, które to przesłanki warunkują zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej w inny sposób niż przez jej fizyczny podział; rażące naruszenie art. 212 § 1 i 2 w zw. z art. 1035 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i dokonanie działu ww. spadku poprzez przyznanie K. R. spłat w dowolnej wysokości, nieodpowiadającej wartości jego udziału spadkowego. Wniesienie skargi nadzwyczajnej w niniejszej sprawie jest konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 89 § 1 in principio u.s.n.), ponieważ sprzeczne z tą zasadą jest wydawanie i funkcjonowanie w obrocie prawnym orzeczeń w oczywisty i rażący sposób naruszających gwarantowane Konstytucją fundamentalne prawa człowieka w postaci prawa do sądu oraz prawa dziedziczenia, a nadto w oczywisty sposób uchybiających zasadom sprawiedliwości społecznej, której jednym z podstawowych założeń jest równe traktowanie podmiotów znajdujących się w podobnej sytuacji.

Ponadto nie do zaakceptowania w praworządnym państwie jest sytuacja, w której wymiar sprawiedliwości zostaje instrumentalnie wykorzystany dla zalegalizowania wyłączenia części spadkobierców od spadku i wyłudzenia udziałów w spadkowej nieruchomości przez osoby działające oczywiście w złej wierze, w celowym zamiarze pokrzywdzenia współuprawnionych. Mając na uwadze powyższe, w oparciu o dyspozycję art. 3984 § 1 pkt 3 k.p.c. w zw. z art. 95 pkt 1 u.s.n. oraz na podstawie art. 91 § 1 w zw. z art. 115 § 2 u.s.n. Rzecznik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G., albowiem orzeczenie nie wywołało nieodwracalnych skutków prawnych, zaś zasady oraz prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji na czele z zasadą sprawiedliwości społecznej przemawiają za ponownym rozpatrzeniem sprawy i ukształtowaniem sytuacji prawnej uczestników postępowania w sposób zapewniający równą ochronę ich praw, bez faworyzowania jednych spadkobierców kosztem pozostałych, mimo upływu okresu pięciu lat od chwili uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia.