Wystąpienie do Minister Rodziny Pracy i Polityki Społecznej w sprawie badania liczby osób w kryzysie bezdomności z dnia 2024-02-07.
Wystąpienie do Minister Rodziny Pracy i Polityki Społecznej w sprawie badania liczby osób w kryzysie bezdomności.
Problematyka przeciwdziałania bezdomności jest w zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich od wielu lat. W związku z tym, przy Rzeczniku Praw Obywatelskich działa Komisja Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności, której celem jest monitorowanie problemów związanych z sytuacją osób w kryzysie bezdomności i promowanie dobrych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania bezdomności, w tym sygnalizowanie koniecznych działań administracji publicznej oraz zmian legislacyjnych.
Wobec powyższego, RPO z zadowoleniem przyjął informację o planach przeprowadzenia kolejnego badania liczby osób w kryzysie bezdomności w nocy z 28 na 29 lutego 2024 r. Nie ulega bowiem wątpliwości, że jednym z kluczowych narzędzi umożliwiających rozwiązywanie problemu bezdomności i zapobieganie mu jest rzetelna diagnoza tego zjawiska. Badania takie powinny prowadzić do identyfikacji wszelkich rodzajów bezdomności, określać jej skalę oraz charakter problemów i potrzeb ludzi nią dotkniętych, a także wskazywać bariery, na jakie napotyka się przy wychodzeniu z bezdomności.
Rzecznik zapoznał się także z opublikowanymi na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej ogólnymi wskazówkami odnośnie do sposobu realizacji Ogólnopolskiego badania liczby osób bezdomnych 2024. Po ich szczegółowej analizie, w pierwszej kolejności RPO wyraził satysfakcję ze wskazania jako jednego z celów badania ustalenia liczby osób w kryzysie bezdomności niebędących obywatelami polskimi. W kwestionariuszu zostało wyróżnione obywatelstwo ukraińskie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wojna w Ukrainie powoduje, że wiele osób z tego kraju, które znalazły się na terytorium RP jest zagrożonych bezdomnością. Trzeba jednak pamiętać, że w kraju są także osoby, które przybyły do Polski przed wojną np. w celach zarobkowych. Ich status jest zaś inny. Z aprobatą należy odnieść się także do uwzględnienia obywateli innych państw, w tym pozaeuropejskich.
Zastrzeżenia Rzecznika budzi jednak posługiwanie się w badaniu definicją osoby bezdomnej z art. 6 pkt 8 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z opinią wyrażoną przez Ekspertów Komisji jest ona zbyt wąska. Nie uwzględnia bowiem zjawiska tzw. bezdomności ukrytej, a tym samym nie umożliwia zdiagnozowania skali i przyczyn tego zjawiska. Wskazane jest w związku z tym, uwzględnienie w badaniach populacji wszystkich osób w spektrum bezdomności - zgodnie z Europejską Typologią Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS. Monitorując skalę lub strukturę bezdomności należy uwzględnić wszystkie osoby, do których ta sytuacja życiowa może się odnosić. Badanie powinno więc obejmować osoby doświadczające bezdomności, zagrożone bezdomnością oraz wychodzące z bezdomności.
RPO zgłosił również zastrzeżenia odnośnie do sposobu uwzględnienia sytuacji osób mieszkających na terenie ogródków działkowych. W ogólnych wskazówkach dotyczących sposobu realizacji ogólnopolskiego badania liczby osób bezdomnych wskazano, że "w trakcie badania należy zwrócić szczególną uwagę na sytuację osób przebywających na ogródkach działkowych. W przypadku stwierdzenia, iż osoby te od dłuższego czasu mieszkają w warunkach zbliżonych do mieszkalnych, nie należy ich obejmować badaniem i uwzględniać jako osoby bezdomne". Niestety, nie sprecyzowano, co oznacza termin "warunki zbliżone do mieszkalnych" oraz nie uwzględniono ustawowego zakazu zamieszkiwania na terenie rodzinnych ogrodów działkowych.
Rzecznik podkreślił także istotność właściwej agregacji zebranych danych - nie tylko w zbiorczej tabeli do czego Ministerstwo zobowiązuje gminy teraz, ale również na poziomie indywidualnego kwestionariusza. Oznacza to, że gminy musiałyby wprowadzić do programu elektronicznego dane z każdego indywidualnego kwestionariusza - zebrać papierowe ankiety od osób które je wypełniały lub koordynowały ich wypełnianie i wprowadzić dane. Pozwoliłoby to na przeprowadzenie bardziej szczegółowych i zróżnicowanych analiz statystycznych np. sprawdzenia czy osoby długotrwale bezdomne w większym stopniu niż osoby o krótszym stażu w bezdomności posiadają problemy zdrowia psychicznego, czy rodzaj sytuacji mieszkaniowej koreluje z potrzebami, itd. Przy obecnej formie agregacji można tylko określać tzw. "marginesy". Wydaje się uzasadnione, aby Ministerstwo rekomendowało gminom taką opcję, jeśli znajdą na to środki i możliwości organizacyjne.
Wobec powyższego, Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o poinformowanie o zajętym w tej sprawie stanowisku i ewentualnie planowanych działaniach.