Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Finansów w sprawie problemów związanych z ustalaniem właściwego terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez członków zarządu spółek kapitałowych.

Od dłuższego czasu do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich zgłaszane są problemy związane z ustalaniem właściwego terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez członków zarządu spółek kapitałowych chcących się uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania spółki oraz negatywnymi prawnopodatkowymi konsekwencjami nieprecyzyjności tego pojęcia dla tej kategorii osób.

Istotą postępowania w przedmiocie odpowiedzialności członka zarządu spółek kapitałowych jest badanie przesłanek pozytywnych i negatywnych mających znaczenie dla określenia istnienia odpowiedzialności konkretnego członka zarządu. Przesłanki ich solidarnej odpowiedzialności określa art. 116 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa. Stosownie do tego przepisu, za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, prostej spółki akcyjnej, prostej spółki akcyjnej w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że: we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy prawo restrukturyzacyjne; zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu; niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy; nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

RPO zauważył, że odpowiedzialność osób trzecich (w tym członków zarządów spółek kapitałowych) za zaległości podatkowe pierwotnego dłużnika (spółki) została wprowadzona w interesie wierzyciela podatkowego i ułatwienia zaspokojenia roszczeń zagrożonych niewypłacalnością tego dłużnika. Odpowiedzialność ta ma jednak charakter akcesoryjny, następczy, gwarancyjny i subsydiarny. Nie może ona powstać bez uprzedniego powstania obowiązku wobec dłużnika. Jednak osoba trzecia (członek zarządu) nie ma możliwości kwestionowania ustaleń dokonanych przez organ podatkowy na podstawie których określono wysokość zobowiązania podatkowego dłużnika (spółki).

Jedną z przesłanek wyłączających odpowiedzialność członka zarządu jest wykazanie, że osoba ta złożyła we właściwym czasie wniosek o upadłość - stosownie do art. 116 § 1 pkt 1 lit. a Ordynacji podatkowej. W przepisach prawa podatkowego brak jest jednak wyjaśnienia pojęcia "czasu właściwego" na zgłoszenie wniosku o upadłość - co rodzi istotne problemy praktyczne dla członków zarządu, organów stosujących prawo, w tym także sądów administracyjnych orzekających w sprawach solidarnej odpowiedzialności członków zarządu.

W skargach do Biura RPO zobowiązani podnoszą zarzuty dotyczące różnicowania sytuacji członka zarządu zgłaszającego spóźniony wniosek o upadłość i tego, który złożenia takiego wniosku w ogóle poniechał. Tym samym, w ocenie wnioskodawców, bez żadnych racjonalnych powodów wprowadzony został swojego rodzaju przywilej w postaci szerszej możliwości obrony przed subsydiarną odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej dla podmiotów z tej samej kategorii, a mianowicie członków zarządu, którzy nie zgłosili wniosku o ogłoszenie upadłości w "czasie właściwym". W ich przekonaniu - uwzględniając konstytucyjną zasadę równości wobec prawa bezspornym jest, iż członkowie zarządu, którzy zaniechali zainicjowania postępowania upadłościowego w terminie powinni posiadać takie same instrumenty obrony przed odpowiedzialnością, ze wskazaniem nawet na przyjęcie rozwiązań prawnych promujących postawę członka zarządu, który ostatecznie złożył przedmiotowy wniosek wobec tego, który spoczywającego na nim obowiązku w ogóle nie zrealizował.

Powyższe wskazuje, że użyte przez ustawodawcę pojęcie "czasu właściwego na zgłoszenie upadłości" budzi duże problemy interpretacyjne i komplikuje właściwe stosowanie instrumentarium odpowiedzialności członka zarządu za zawinione niezłożenie wniosku o upadłość. Uzasadnione wydają się zatem wątpliwości, czy przepis art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej zawierający to nieprecyzyjne sformułowanie wypełnia zasadę szczególnej określoności przepisów prawa daninowego i czy zapewnia adresatom norm pewność co do tego, że w konkretnym przypadku "czas właściwy" na zgłoszenie wniosku o upadłość już występuje, czy też nie.

Ze względu na powyższe Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w przedstawionej sprawie, a także o poinformowanie czy resort finansów dostrzega konieczność podjęcia prac legislacyjnych i doprecyzowanie pojęcia "czasu właściwego" na zgłoszenie wniosku o upadłość.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów w piśmie z 27 lutego 2024 r. wskazał, że zagadnienie czasu właściwego do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zostało wyjaśnione w ukształtowanym orzecznictwie sądów administracyjnych. Wskazuje się tam, że czas właściwy do zgłoszenia wniosku o upadłość należy oceniać poprzez odniesienie się do pojęcia niewypłacalności, użytego w ustawie – Prawo upadłościowe i wskazanych w niej terminów, oznaczonych dla upadłego (jego organów) do zgłoszenia wniosku o upadłość. Ustalenie czasu właściwego do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości należy do kompetencji organów podatkowych, prowadzących postępowanie na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej. Jest to okoliczność faktyczna, która powinna być ustalona w toku postępowania dowodowego. Sądy administracyjne przyjmują to stanowisko jako ugruntowane w orzecznictwie. Podsekretarz Stanu nie podzielił zarzutu o różnicowaniu sytuacji członka zarządu zgłaszającego spóźniony wniosek o upadłość i tego, który takiego wniosku w ogóle nie złożył. Z art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej wynika, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki „we właściwym czasie” oznacza prawidłowe wykonanie obowiązku i czyni bezprzedmiotowym badanie winy członka zarządu. W resorcie finansów nie jest zatem przewidywane definiowanie na potrzeby Ordynacji podatkowej pojęcia „czasu właściwego” na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Nie stanowi ono autonomicznego pojęcia prawa podatkowego, toteż oczywiste jest, że dla określenia jego zakresu konieczne jest odwołanie się do regulacji ustawy - Prawo upadłościowe.