Wystąpienie do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej oraz Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie dostępności wyborów dla osób z niepełnosprawnością z dnia 2023-09-01.
Wystąpienie do Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej oraz Przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie dostępności wyborów dla osób z niepełnosprawnością.
Rzecznik Praw Obywatelskich przypomniał, iż ratyfikacja przez Polskę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami potwierdziła prawo tych osób do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz poszanowania ich przyrodzonej godności. Zgodnie z art. 29 Konwencji, władze publiczne zobowiązały się do zagwarantowania osobom z niepełnosprawnością praw politycznych i możliwości korzystania z nich na zasadzie równości z innymi osobami, m.in. poprzez zapewnienie, że będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, włączając w to prawo i możliwość korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego. Cel ten ma być zrealizowany m.in. poprzez zapewnienie, że tryb głosowania oraz stosowane w związku z nim urządzenia i materiały będą odpowiednie, dostępne i łatwe do zrozumienia i zastosowania.
Dostępność wyborów dla osób z niepełnosprawnościami jest od wielu lat przedmiotem działań RPO. Pomimo podejmowanych wysiłków problem pozostaje aktualny. W związku ze zbliżającymi się wyborami do Sejmu i Senatu konieczne wydaje się zastosowanie rozwiązań, które umożliwią przekazywanie informacji dotyczących osób kandydujących na posłów i senatorów, ich poglądów i prezentowanych programów w sposób możliwie najbardziej dostępny. Jak wynika z wniosków kierowanych do Rzecznika, informacje prezentowane w mediach niejednokrotnie pozostawały niedostępne dla osób ze szczególnymi potrzebami, co rzutuje na ograniczone możliwości podjęcia przez nie świadomej decyzji, na którą z osób kandydujących zagłosować.
Szczególnym wyzwaniem jest zapewnienie dostępności tych informacji osobom Głuchym. Głusi wskazują, że jedną z podstawowych trudności, jakie napotykają w okresie przedwyborczym jest brak tłumaczenia na język migowy materiałów wyborczych tworzonych przez komitety wyborcze. Kolejną istotną kwestią są tłumaczenia na polski język migowy debat prowadzonych między reprezentującymi komitety wyborcze. Niejednokrotnie bowiem jest to jedyne źródło wiedzy, z którego Głusi wyborcy mogą czerpać informacje na temat osób kandydujących i ich programów (materiały tekstowe dla tej grupy wyborców są często niedostępne, gdyż część osób Głuchych nie zna języka polskiego).
RPO zwrócił ponadto uwagę na zjawisko tzw. fikcyjnej dostępności. Mamy z nią do czynienia w sytuacji, w której osobom z niepełnosprawnościami udostępniane są udogodnienia, jednak ich forma skutkuje tym, że poziom dostępności w praktyce wcale się nie zwiększa. Innymi słowy - tłumaczenie na język migowy będzie spełniać swój podstawowy cel, jakim jest dotarcie ze zrozumiałą informacją do osoby Głuchej, wyłącznie jeśli będzie przeprowadzone we właściwy sposób. Postać tłumacza kadrowana od pasa w górę nie powinna być mniejsza niż ? wielkości ekranu5 . Jeśli postać tłumacza jest mniejsza, odbiór treści jest utrudniony, a dla osób starszych i słabowidzących praktycznie niemożliwy. Należy również zwrócić uwagę, by wizerunek tłumacza nie był zakrywany przez tzw. paski informacyjne. Rzecznik zaapelował również o wprowadzenie tłumaczeń zgodnie ze światowymi standardami, tj. w formie zespołowej pracy tłumaczy, w której każdy z nich dokonuje translacji nie dłużej niż przez 15-20 minut spotkania - należy przy tym pamiętać, że wraz z upływem czasu jakość tłumaczenia spada ze względu na wzrastające zmęczenie osoby tłumaczącej. Domyślnym językiem tłumaczenia powinien być Polski Język Migowy (PJM).
W dyskusji nad jak najszerszą dostępnością informacji dotyczących wyborów dla osób Głuchych nie sposób pominąć kwestii konieczności uwzględnienia zróżnicowania tej grupy. Wśród słabosłyszących i Głuchych są bowiem zarówno osoby, które posługują się językiem migowym (głównie Polskim Językiem Migowym), ale również takie, które zupełnie go nie znają. Jednocześnie dla niektórych osób z niepełnosprawnością słuchu język polski jest w pewnym stopniu znany, ale istnieje również spora grupa, dla której jest to język zupełnie obcy. Nie każdy Głuchy porozumiewa się w pisanym języku polskim, jak i nie każdy zna Polski Język Migowy. W związku z powyższym, tłumaczenie na język migowy oraz napisy stanowią rozwiązania kierowane do dwóch różnych grup adresatów i nie można stosować ich zamiennie. Zapewnienie dostępności audycji wyborczych i debat przedstawicieli komitetów wyborczych i kandydatów dla osób głuchych i słabosłyszących, w tym zadbanie o ich tłumaczenie na język migowy o odpowiedniej jakości wraz z opatrzeniem wyżej wskazanych materiałów napisami w czasie rzeczywistym z pewnością wpisuje się w realizację interesu publicznego, prawa do pozyskiwania informacji na zasadzie równości z innymi osobami oraz realizacji czynnego prawa wyborczego wyborców z niepełnosprawnościami.
Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się z prośbą o analizę przedstawionych wyżej kwestii, ustosunkowanie się do nich oraz poinformowanie o działaniach, które zmierzać będą do zapewnienia jak najszerszej dostępności informacyjno-komunikacyjnej dla wyborców z niepełnosprawnością słuchu.