Wystąpienie do Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest z dnia 2023-08-11.
Wystąpienie do Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie usuwania i unieszkodliwiania wyrobów zawierających azbest.
Azbest jest zaliczany do substancji o udowodnionym działaniu chorobotwórczym. Ze względu na szkodliwość wyrobów azbestowych dla zdrowia, ich produkcja została zakazana w Polsce ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, zgodnie z którą, od 28 marca 1999 r. zakazano obrotu azbestem; w krajach Unii Europejskiej zakaz taki obowiązuje zaś od 1 stycznia 2005 r. W 2002 r. Rada Ministrów przyjęła krajowy "Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski". Obecnie, realizowany jest wieloletni program pn. "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 - 2032", który jest kontynuacją i aktualizacją Programu z 2002 roku.
Należy zauważyć, iż azbest - jako surowiec wytrzymały na działanie czynników chemicznych, ścieranie i temperaturę - w przeszłości powszechnie stosowano jako składnik materiałów budowlanych. Przede wszystkim wykorzystywano tzw. eternit, czyli płyty azbestowo-cementowe, służące do wykonywania pokryć dachowych, elewacji, rur, instalacji i innych urządzeń. Mimo wprowadzenia regulacji prawnych, w wyniku których w Polsce zaprzestano produkcji eternitu oraz wprowadzono zakaz obrotu azbestem i wyrobami, które go zawierają, azbest nadal występuje w wielu obiektach budowlanych, oddziałując negatywnie na organizm człowieka, zwierzęta oraz na środowisko naturalne.
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają zarówno skargi właścicieli budynków, którzy chcieliby wymienić pokrycie dachowe, wykonane w przeszłości z użyciem azbestu, lecz nie posiadają oni dostatecznych środków finansowych na wymianę pokrycia na bezazbestowe, jak i skargi osób, które zamieszkują w sąsiedztwie takich obiektów i doświadczają negatywnego oddziaływania tego materiału. W skargach ujawnia się problem niemożności zobowiązania właściciela nieruchomości sąsiedniej do usunięcia wyrobu z azbestu, w sytuacji, gdy usunięcie azbestu nie zostało ocenione jako pilne, zaś właściciel nie podejmuje decyzji o usunięciu azbestu. Podnoszone jest, że decyzja dotycząca przedłużenia eksploatacji lub usunięcia wyrobów z azbestu przeważnie nie wynika z uwzględnienia rzeczywistych, obecnych czy przyszłych zagrożeń eksploatacyjnych wyrobów z azbestem, ale z posiadanych środków na remonty i zależy od indywidualnych przekonań właścicieli czy zarządców nieruchomości.
W obecnym stanie prawnym ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest sporządza właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest - wynika to z § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Oceny stanowią prawną podstawę prognozowania dalszego użytkowania wyrobów lub ich usunięcia (w terminie bardziej lub mniej pilnym). Wyniki oceny odzwierciedlane są w "Informacji o wyrobach zawierających azbest"; w zależności od liczby uzyskanych punktów w ocenie określa się stopień pilności usunięcia wyrobów i termin kolejnej oceny stanu wyrobów. Ocenę przechowuje się łącznie z dokumentacją miejsca zawierającego azbest, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej lub z książką obiektu budowlanego.
Na mankamenty dotyczące obiektywności i rzetelności ocen stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, sporządzanych przez właścicieli, użytkowników wieczystych lub zarządców nieruchomości, tj. osoby zawodowo nieprzeszkolone w przedmiotowej tematyce zwracano jednak uwagę w literaturze fachowej. Przede wszystkim ustawodawca nie nałożył obowiązku sporządzenia "oceny" przez osobę posiadającą wiedzę specjalistyczną z tego zakresu, mimo, iż wyniki tejże "oceny", przekładają się na tzw. stopień pilności w zakresie usunięcia (wymiany lub dokonania zabezpieczenia) wyrobu z azbestu bądź też rzutują na termin dokonania ponownej "oceny" stanu wyrobu, zwłaszcza w przedmiocie prawidłowej oceny stopnia uszkodzenia struktury powierzchni z azbestem.
Aktualny stan prawny w omawianej dziedzinie nie realizuje w sposób dostateczny konstytucyjnego wymogu ochrony zdrowia obywateli i ich życia. Nadal bowiem brakuje skutecznych instrumentów prawnych, za pomocą których właściwe organy monitorowałyby proces oczyszczania kraju z azbestu, począwszy od rzetelnej inwentaryzacji, a skończywszy na planowym, sukcesywnym usuwaniu i utylizacji oraz wymiany wyrobów zawierających azbest.
Z powyższych względów, w ocenie RPO zachodzi potrzeba podjęcia inicjatywy legislacyjnej, która zapewni skuteczne rozwiązania, pozwalające na prawidłową realizację Programu krajowego. Należy także zauważyć, iż nowe regulacje prawne zapewne przyczyniłyby się do ograniczenia napięć i konfliktów społecznych, przede wszystkim w stosunkach sąsiedzkich, wywoływanych przez funkcjonowanie obiektów wykonanych z wyrobów zawierających azbest, a także utwierdziłyby lokalne społeczności i opinię publiczną w przekonaniu, że obowiązujące w tej materii prawo bezwzględnie chroni zdrowie i życie obywateli przed negatywnym odziaływaniem tego niebezpiecznego surowca.
W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przeanalizowanie zgłoszonych uwag i przedstawienie stanowiska w sprawie.