Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie przestrzegania praw i wolności obywatelskich, a także warunków szkolenia i pełnienia służby żołnierzy.

W dniach 28-30 marca 2023 r. pracownicy Wydziału ds. Żołnierzy i Funkcjonariuszy w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich przeprowadzili wizytację Centrum Szkolenia Bojowego Drawsko (dalej: CSB), w trakcie którego zapoznali się z przestrzeganiem praw i wolności obywatelskich, a także warunkami szkolenia i pełnienia służby żołnierzy 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej (dalej: 12 SDZ). Wizytatorzy przeprowadzili szereg rozmów bezpośrednich z żołnierzami, jak również z ich przełożonymi nt. problemów występujących w służbie.

Podczas przeprowadzonych rozmów żołnierze zasygnalizowali w pierwszej kolejności problem z zakwaterowaniem żołnierzy podczas kompletowania kadry Wydziału Operacyjno-Szkoleniowego CSB, do którego przenoszeni są żołnierze m.in. z 5. Lubuskiego Pułku Artylerii, 12. Brygady Zmechanizowanej. Przenoszeni oficerowie tracą dodatek dowódczy i bojowy. Sytuację utrudnia brak możliwości zakwaterowania wszystkich przenoszonych w internatach na miejscu, dlatego też zainteresowani muszą dojeżdżać po kilkadziesiąt kilometrów w jedną stronę samochodami prywatnymi.. Z uwagi na brak dostępnych mieszkań służbowych nie jest również możliwe przenoszenie żołnierzy wraz z rodzinami; nie funkcjonuje także sfera socjalna ukierunkowana na rodziny w tzw. "zielonych garnizonach", w tym w szczególności żłobki i przedszkola wojskowe. Żołnierze przeniesieni do CSB podkreślali, że byłoby łatwiej rekrutować kadrę do CSB, gdyby żołnierze mieli zagwarantowane, że po jakimś (np. trzyletnim) okresie służby w CSB będą mogli wystąpić o przeniesienie i że zostanie ono uwzględnione. Tymczasem nie mają oni perspektywy zmiany miejsca pełnienia służby, co przyczynia się do podjęcia przez nich decyzji o odejściu z wojska.

Ponadto, w ocenie zainteresowanych, żołnierze dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej i WOT otrzymują kompletne wyposażenie, natomiast żołnierze zawodowi traktowani są gorzej, m.in. otrzymują niektóre składniki wyposażenia używane lub złej jakości. Niektórzy z ćwiczących żołnierzy sygnalizowali także brak butów zimowych oraz ich kiepską jakość. Sytuację ratuje fakt, iż na poligonie można nosić własne elementy umundurowania; niektórzy żołnierze korzystają z prywatnych hełmów i kamizelek kuloodpornych.

Pogłoski o projektowanej likwidacji odprawy mieszkaniowej w dalszym ciągu powodują składanie raportów o zwolnienie ze służby. Nowa odsłona tego problemu wynika w ostatnim czasie ze wzrostu rat kredytów spłacanych przez żołnierzy. Przyznają oni, że po otrzymaniu pieniędzy z powyższego tytułu, rozważają powrót na dotychczasowy etat. Jest to duży problem dla dowódców, bowiem ze służby odchodzą doświadczeni żołnierze.

Żołnierze wskazywali także na brak aktualizacji stawek za czasowe pełnienie obowiązków. Zdaniem zainteresowanych, instytucja czasowego powierzania obowiązków jest nadużywana z uwagi m.in. na oszczędności. Rozmówcy podnosili również kwestię minimalnych różnic między stawkami uposażenia zasadniczego dla poszczególnych grup uposażenia (zwłaszcza tych niższych).

W trakcie prowadzonych rozmów często przewijał się wątek braków sprzętowych - głównie samochodów i wyposażenia, ale również brak niezbędnego sprzętu inżynieryjnego oraz jego wiek i wyeksploatowanie. Zgłaszano zastrzeżenia do długotrwałości i jakości wykonywanych napraw.

Podnoszono również, że żołnierze powoływani na ćwiczenia powinni otrzymywać zwrot kosztów za przejazdy związane z wykonaniem tego obowiązku - tak jak było przed wejściem w życie ustawy o obronie Ojczyzny. Obecnie rezerwiści muszą z własnych środków pokrywać, często znaczące, koszty dojazdu na ćwiczenia.

Rzecznik, powyższe problemy zebrane podczas wizytacji, przekazał Ministrowi z prośbą o ich zbadanie i przedstawienie informacji w tym zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej w piśmie z 7 lipca 2023 r. enumeratywnie odniósł się do zarzutów podniesionych przez RPO w sprawie warunków szkolenia i pełnienia służby przez żołnierzy 12. Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Przyznał m.in., że tworzenie nowych i przeformowanie dotychczasowych jednostek wojskowych, stosownie do nowych zadań i potrzeb obronnych, generuje zmiany w stanach osobowych, często ich zwiększenie. Stwarza to określone czasowe perturbacje z zakwaterowaniem żołnierzy i ich rodzin. Zaznaczył też, iż żołnierze nie rozliczają się z wydanego wyposażenia mundurowego, a wydane umundurowanie zalicza na poczet bieżącej należności żołnierza zawodowego. Żołnierza doposaża się jedynie do norm należności określonych dla żołnierza zawodowego, stosownie do rodzaju wojsk, w których będzie pełnił zawodową służbę wojskową. Sekretarz Stanu zdementował również pogłoski o projektowanej likwidacji odprawy mieszkaniowej. W odniesieniu do wymiaru czasu służby żołnierzy zawodowych, zwrócił natomiast uwagę, iż wymiar czasu służby nie powinien być oceniany jedynie w ujęciu matematycznym, lecz z uwzględnieniem zadań służbowych i okoliczności ich realizacji. Jeśli chodzi o korzystanie z obiektów CBS, wyjaśniono, że wykorzystanie obiektów poligonowych odbywa się na podstawie opracowanego w Dowództwie Generalnym RSZ planu wykorzystania poligonów na dany rok. Co do zarzutu złego stanu technicznego infrastruktury przeznaczonej do ćwiczeń polskich żołnierzy, Sekretarz Stanu wskazał, że obiekty szkoleniowe oraz ich wyposażenie jest intensywnie wykorzystywane podczas szkolenia. W związku z powyższym ulega on uszkodzeniu lub zniszczeniu. Sprzęt uszkodzony jest doprowadzany do sprawności Technicznej na podstawie planu obsługiwania technicznego poligonu. W piśmie do RPO potwierdzono ponadto, że żołnierze zwalniani są z zajęć w celu udziału w zgrupowaniach kadry narodowej i zawodach.