Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie warunków służby i problemów z uposażeniem żołnierzy.

W dniu 18 lutego 2022 r. została przeprowadzona przez pracowników Wydziału do spraw Żołnierzy i Funkcjonariuszy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wizytacja w 5. lubuskim pułku artylerii w Sulechowie. Rozmowy dotyczyły głównie misji jednostki na granicy, w tym warunków socjalnych żołnierzy i wynikających z długiego pobytu poza domem - problemów rodzinnych.

Sygnalizowano potrzebę luzowania (np. na dwa miesiące) jednostki, ponieważ długotrwała rozłąka z rodziną spowodowała całkowite przeorganizowanie życia rodzinnego. Wprawdzie żołnierze bardzo wysoko oceniali działalność Centrum Pomocy Rodzinie, ale wskazywali, że nawet na froncie żołnierze są luzowani w celu uniknięcia ich wyczerpania. Niepełne stany osobowe oraz realizowane inne zadania powodowały, że z coraz mniejszym entuzjazmem podchodzili do wyjazdów na granicę.

W tej sprawie RPO zwrócił się do Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. Wskazał on, że wprowadzano rozwiązania mające na celu polepszenie warunków służby na granicy oraz pozwalające na poprawę funkcjonowania rodzin żołnierzy. Podkreślił, że służba wojskowa wiąże się z poświęceniem oraz pewnymi wyrzeczeniami, czego każdy zgłaszający się dobrowolnie żołnierz powinien mieć świadomość.

Podczas kolejnej wizytacji, 18 listopada 2022 r., żołnierze wskazywali na przeciążenie zadaniami. Po powrocie z granicy udają się oni bezpośrednio na poligon, gdzie zabezpieczają szkolenia. Powoduje to, że w ostatnim roku niektórzy żołnierze przez ok. 280 dni pełnili służbę poza swoją jednostką wojskową, z czego ok. 240 dni na granicy. Od dwóch lat nie mogą wykorzystać urlopu wypoczynkowego. Nie są w także w stanie odebrać wypracowanych nadgodzin.

Ponadto, w opinii żołnierzy obowiązki na granicy są dzielone nierówno. Niektórzy żołnierze (głównie sztabowi) w ogóle nie wykonywali zadań na granicy, zaś duża grupa żołnierzy spędziła tam ponad sto dni. Uważają, że nierówne traktowanie żołnierzy w tym zakresie powoduje, że stosunki międzyludzkie w jednostkach są złe. Z uwagi na bardzo duże obciążenie obowiązkami, służba w pionie logistyki nie jest szczególnie atrakcyjna dla żołnierzy.

Z korespondencji RPO z dowódcami oraz pobieżnej analizy zwolnień w jednostkach 12. Dywizji Zmechanizowanej wynika, że żołnierze są przeciążeni służbą. Nie mogąc skorzystać z nadgodzin i prawa do corocznego płatnego urlopu (art. 66 ust. 2 Konstytucji), niektórzy żołnierze otrzymują od rodzin ultimatum i albo rezygnują ze służby albo pozostają w służbie - tracąc rodziny. Wydaje się, że ten stan rzeczy utrwalany jest przez obowiązujące przepisy prawa, gdyż w ostatnich latach regułą stały się przepisy o charakterze wyjątkowym, które wyłączają standardowe zasady wymiaru czasu służby żołnierzy zawodowych w szczególnych przypadkach.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej w piśmie z 3 marca 2023 r. wskazał, iż problematykę zawodowej służby wojskowej reguluje ustawa o obronie Ojczyzny zwana dalej ustawą, zgodnie z którą żołnierze zawodowi stanowią kadrę zawodową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP), pełniąc służbę wojskową dla dobra RP, która wymaga zdyscyplinowania, lojalności i poświęcenia. Istotą tej służby są często niespotykane w środowisku cywilnym ograniczenia i wyrzeczenia, związane niejednokrotnie z jej pełnieniem poza miejscem zamieszkania. Niemniej jednak w ramach uznania i szacunku wobec żołnierzy zawodowych, ustawodawca nadał tej grupie zawodowej liczne uprawnienia, gwarancje socjalno – bytowe oraz finansowe, z uwzględnieniem członków ich rodzin. W ocenie resortu przepisy ww. ustawy, zapewniają warunki do skutecznej realizacji przez SZ RP misji i zadań. Z uwagi na dużą ilość realizowanych przedsięwzięć, nieustannej modyfikacji wymaga planowanie i koordynacja zadań na szczeblu taktycznym. W chwili obecnej liczba żołnierzy 5 pa wspierających służby graniczne uległa zmniejszeniu, z kilkuset żołnierzy w 2021 r., do kilkunastu pod koniec 2022 r. Ponadto, mając na uwadze problemy zasygnalizowane w wystąpieniu Rzecznika, podejmowane będą działania zmierzające do stworzenia warunków do terminowego wykorzystywania urlopów przez żołnierzy, rekompensujących ponadnormatywny czas służby oraz zmniejszających skutki „życia na dwa domy”. Kwestie te będą omawiane w toku dokonywanej corocznie oceny sytuacji kadrowej w SZ RP. Jednocześnie wskazać wypada, że służba żołnierzy w strefie nadgranicznej została w całości doceniona przez resort obrony narodowej w postaci nagród uznaniowych oraz wyróżnień.