Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie ustawy o Akademii Kopernikańskiej w zakresie ograniczenia prawa do uczestnictwa w zgromadzeniach spontanicznych.

W myśl art. 52 ust. 1 ustawy o Akademii Kopernikańskiej raz na 5 lat organizowany jest Światowy Kongres Kopernikański. Celem tego Kongresu jest wymiana informacji, doświadczeń oraz wyników najnowszych innowacyjnych badań naukowych z ostatnich 5 lat z zakresu astronomii, ekonomii oraz medycyny. Zgodnie natomiast z art. 76 tej ustawy, w okresie od 72 godzin przed rozpoczęciem pierwszego Kongresu do 48 godzin po zakończeniu pierwszego Kongresu na terenie miasta Torunia nie będzie możliwe korzystanie z wolności zgromadzeń w formie zgromadzeń spontanicznych, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy - Prawo o zgromadzeniach.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich treść art. 76 ustawy o Akademii Kopernikańskiej nasuwa szereg wątpliwości konstytucyjnych. Przepis ten wyłącza bowiem możliwość korzystania z wolności zgromadzeń. Przy czym wyłączenie tej wolności zgromadzeń dotyczy tylko zgromadzeń spontanicznych i obejmuje ustalony okres związany z pierwszym Światowym Kongresem Kopernikańskim. Art. 76 ustawy o Akademii Kopernikańskiej wprowadza więc zróżnicowanie w zakresie traktowania zgromadzeń, dzieląc je na te, które mogą się odbyć w trakcie pierwszego Światowego Kongresu Kopernikańskiego oraz we wskazanym okresie przed i po tym Kongresie (zgromadzenia, o których organizator zawiadamia organ gminy), oraz te, które w tym czasie są zabronione (zgromadzenia spontaniczne).

Należy również wskazać na wątpliwości co do zgodności tak sformułowanego zakazu z art. 2 Konstytucji oraz wyrażoną w tym przepisie zasadą demokratycznego państwa prawa. Z zasady tej wynika obowiązek stanowienia prawa, które ma postać norm o powszechnym stosowaniu. Tylko w ten sposób, poprzez zapewnienie formalnej równości obywateli wobec prawa, legislacja może realizować zasadę sprawiedliwości społecznej. Przypadki, w których sformułowanie przepisu nosi cechy arbitralności w wyborze adresatów norm i hipotezy ich zastosowania, stanowią naruszenie zasady praworządności.

Istotne wątpliwości budzi także art. 76 ustawy o Akademii Kopernikańskiej z perspektywy zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady równości określonej w art. 32 Konstytucji, ponieważ wyróżnia wydarzenia publiczne w sposób szczególny chronione przed możliwą krytyką w ramach zgromadzeń publicznych.

Natomiast zasadniczej natury wątpliwość pojawia się w świetle art. 57 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Art. 57 Konstytucji stanowi że "Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa". Zakaz organizacji zgromadzeń spontanicznych stanowi ograniczenie wolności i praw obywatelskich regulowane klauzulą zawartą w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wprowadzenie ograniczeń korzystania z konstytucyjnych wolności i praw jest więc możliwe tylko po spełnieniu następujących wymogów: ograniczenia wprowadzone są w formie ustawowej oraz tylko gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla ochrony innych konstytucyjnych wartości.

Rzecznik wskazał, że nie znając konkretnego celu wprowadzonego zakazu zgromadzeń publicznych, trudno rozważać kwestie przydatności i konieczności przyjętego środka do ochrony konstytucyjnego dobra. Jeśli jednak przyjąć, że celem regulacji jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie trwania Pierwszego Światowego Kongresu Kopernikańskiego, to nie wydaje się, by dla jego zapewnienia konieczne było tak daleko idące ograniczenie podstawowych swobód obywatelskich. Ochrona prawa do odbycia zgromadzenia w danym miejscu i czasie nie musi się wiązać z zakazem odbywania wszelkich innych zgromadzeń, podkreślić przy tym należy, że to obowiązkiem państwa jest zapewnienie zgodnego z prawem, pokojowego przebiegu równocześnie odbywających się zgromadzeń.

Mając to na uwadze, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o podjęcie działań mających na celu doprowadzenie krytykowanego stanu prawnego do jego zgodności z Konstytucją i prawem międzynarodowym.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP w piśmie z 31 października 2022 r. wyjaśniła, iż wprowadzenie kwestionowanych regulacji ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas pierwszego Światowego Kongresu Kopernikańskiego. Ze względu na to, że z organizacją Kongresu może wiązać się zagrożenie terrorystyczne, zwiększony jest udział służb państwowych, w tym służby specjalnej (Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego), w działaniach mających na celu ochronę bezpieczeństwa. Odnosząc się do wprowadzanego ograniczenia wolności zgromadzeń projektodawca wskazał, że z uwagi na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas spotkań w czasie Kongresu, na terenie Miasta Torunia, zabrania się uczestnictwa w zgromadzeniach spontanicznych, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy - Prawo o zgromadzeniach. W uzasadnieniu projektu ustawy podkreślono, że zakaz ten dotyczy jedynie zgromadzeń spontanicznych, tj. organizowanych bez uprzedniego zawiadomienia. W opinii Kancelarii Prezydenta RP, mając na uwadze możliwość realizacji wolności zgromadzeń w czasie trwania pierwszego Światowego Kongresu Kopernikańskiego w innych formach niż zgromadzenie spontaniczne, a także przesłanki wprowadzenia przedmiotowego ograniczenia, uznać należy, że regulacja zawarta w art. 76 ustawy o Akademii Kopernikańskiej mieści się w granicach swobody regulacyjnej przysługującej ustawodawcy.