Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Finansów w sprawie konieczności wprowadzenia zmian w Ordynacji podatkowej.

Analiza skarg napływających do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w obszarze podatkowym wskazuje na szereg ważnych i jak dotąd nierozwiązanych problemów dotyczących instytucji uregulowanych w obecnie obowiązującej Ordynacji podatkowej.

Rzecznik zwrócił uwagę na trzy główne, problematyczne obszary. W pierwszej kolejności wskazał na instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych. Praktyki wszczynania tego rodzaju postępowań w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego od wielu lat znajdują się bowiem wśród jednych z najczęściej stawianych zarzutów podatników wobec administracji skarbowej. Obowiązujące przepisy budzą wątpliwości konstytucyjne. Ich odzwierciedleniem są nie tylko wnioski, kierowane przez Rzecznika do Trybunału Konstytucyjnego, ale także sukcesywnie kierowane skargi konstytucyjne obywateli. Sprawy te pozostają wciąż nierozstrzygnięte przez Trybunał pomimo tego, że wniosek Rzecznika został złożony jeszcze w 2014 r., sprawa była już rozpoznawana w 2017 r. i została odroczona bez wyznaczania terminu.

Apele legislacyjne kierowane przez Rzeczników Praw Obywatelskich kolejnych kadencji o wyeliminowanie z obrotu prawnego regulacji, zawartej w obecnie obowiązującym artykule 70 § 6 punkt 1 Ordynacji podatkowej, nie odnoszą zamierzonego rezultatu. W ocenie Ministra Finansów przed rozpatrzeniem wspomnianych spraw zawisłych przed Trybunałem Konstytucyjnym, podejmowanie prac legislacyjnych w tym zakresie jest przedwczesne. Taki stan, w którym od 8 lat pozostaje nierozstrzygnięty w Trybunale Konstytucyjnym, wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, a resort finansów uzależnia ewentualne działania legislacyjne od stanowiska Trybunału, jest zdecydowanie niekorzystny dla obywateli.

Kolejnym problemem sygnalizowanym przez RPO jest wydawanie decyzji po upływie terminu przedawnienia w przypadku wznowienia postępowania.

Jedną z podstaw wznowienia postępowania podatkowego jest sytuacja, w której przepis stanowiący podstawę wydania decyzji ostatecznej okazał się niekonstytucyjny albo gdy wpływ na treść wydanej decyzji miało orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Aktualnie po przeprowadzeniu postępowania wznowieniowego organ podatkowy odmawia uchylenia dotychczasowej decyzji w całości lub w części nawet jeżeli stwierdzi ustawowe podstawy wznowienia, ale wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przedawnienia: prawa do wydania decyzji ustalającej, zobowiązania podatkowego lub prawa do wydania decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej. Konsekwencją takich rozwiązań jest to, że nawet jeżeli dojdzie do wznowienia postępowania z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego lub orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, organ może wydać decyzję odmawiającą uchylenia dotychczasowego rozstrzygnięcia w sprawie indywidualnej właśnie z uwagi na przedawnienie.

Kolejną kwestią, na którą Rzecznik ponownie zwrócił uwagę jest od lat nierozwiązany problem z dostępem do akt administracyjnych, które zawierają tajemnicę skarbową. Obecnie obowiązująca regulacja umożliwiająca organom udostępnienie akt Rzecznikowi Praw Obywatelskich wyłącznie w związku z jego udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym, w praktyce znacznie utrudnia realizację zadań ustawowych RPO w obszarze podatkowym. Niestety nadal zdarzają się przypadki, w których organy powołują się na brak możliwości udostępnienia akt konkretnej sprawy z postępowania podatkowego, przed formalnym zgłoszeniem udziału w postępowaniu przed sądem administracyjnym. Taki stan niewątpliwie utrudnia zapoznanie się z całością akt podatkowych zgromadzonych przez organ oraz dokonanie wszechstronnej analizy danej sprawy pod kątem możliwości skorzystania z ustawowych kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich.

Każdy z ww. obszarów problemowych został dostrzeżony w ramach prac legislacyjnych nad nową Ordynacją podatkową. Pomimo słusznych założeń, nie doszło jednak ostatecznie do oczekiwanych zmian w przepisach prawa podatkowego. W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o zainicjowanie stosownych prac legislacyjnych oraz o poinformowanie, czy zapowiadana nowelizacja uwzględni zmianę dotyczącą dostępu RPO do akt stanowiących tajemnicę skarbową.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Finansów w piśmie z 18 lipca 2022 r. wskazała, iż obowiązująca Ordynacja podatkowa jest na bieżąco dostosowywana do zmieniającego się otoczenia prawnego i społeczno-gospodarczego. Sukcesywnie wprowadzane są do Ordynacji podatkowej rozwiązania ukierunkowane na poprawę relacji pomiędzy organami podatkowymi a podatnikami oraz uproszczenie procedur podatkowych, w tym takie, które bazują na dorobku projektu nowej Ordynacji podatkowej. Obecnie trwają prace przygotowawcze nad obszerną, pogłębioną nowelizacją obowiązującej Ordynacji podatkowej. W ramach tej nowelizacji przewidywane jest rozwiązanie problemów poruszonych w pkt 1 (Instrumentalne wszczynanie postępowań karnych skarbowych) i pkt 3 (Ograniczony dostęp Rzecznika Praw Obywatelskich do akt stanowiących tajemnicę skarbową) wystąpienia RPO, poprzez rozszerzenie dostępu Rzecznika Praw Obywatelskich do akt podatkowych oraz likwidację przesłanki zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z wszczęciem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Jak wynika z posiadanych danych, na tle ogółu postępowań przygotowawczych prowadzonych przez finansowe organy postępowania przygotowawczego, wszczęte postępowania w bliskim terminie przedawnienia zobowiązania stanowią znikomy odsetek wszystkich spraw. Na obecnym, bardzo wczesnym etapie, czas trwania procesu legislacyjnego dotyczącego planowanej nowelizacji Ordynacji podatkowej jest trudny do oszacowania, stąd nie można jeszcze przesądzać o harmonogramie prac legislacyjnych.