Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Pełnomocnika Rządu ds. uchodźców wojennych z Ukrainy w sprawie wsparcia osób z niepełnosprawnościami opuszczających terytorium Ukrainy.

Wśród osób opuszczających terytorium Ukrainy w związku z wojną wywołaną zbrojną agresją Rosji liczną grupę stanowią osoby ze szczególnymi potrzebami, w tym osoby z niepełnosprawnościami. Działanie w warunkach kryzysu, w tym skuteczne reagowanie na potrzeby osób z grup szczególnie wrażliwych, jest z pewnością zadaniem trudnym, tym bardziej należy docenić wysiłki już podjęte na rzecz wsparcia Ukrainek i Ukraińców. Niemniej, do Rzecznika Praw Obywatelskich docierają głosy, płynące przede wszystkim od organizacji pozarządowych, że formy pomocy aktualnie oferowane uchodźcom są niewystarczające bądź też nieadekwatne do ich rzeczywistych potrzeb związanych z niepełnosprawnościami.

RPO wskazał, że organizacja wsparcia osób z niepełnosprawnościami wyjeżdżających z Ukrainy opiera się przede wszystkim na działalności organizacji pozarządowych i aktywistów, którzy pomagają Ukrainkom i Ukraińcom już od chwili przekroczenia przez nich przejścia granicznego. Jednym z działań podejmowanych na początku ich pobytu w Polsce jest poszukiwanie schronienia, zgodnie z potrzebami osób zgłaszających się. Organizacje pozarządowe zwracają uwagę, że wiele działań nadal podejmowanych jest oddolnie i wymaga wprowadzenia sprawnego systemu koordynacji. Koordynacja powinna obejmować zarówno rozpoznawanie potrzeb osób zgłaszających się, jak i zapewnienie im wsparcia w znalezieniu noclegu, sprzętu ortopedycznego czy rehabilitacyjnego, niezbędnych leków, czy udzielania precyzyjnych informacji o możliwych formach pomocy.

Dodatkową trudnością jest brak koordynacji udzielanych informacji o przysługujących uprawnieniach. Informacje udzielane uchodźcom często są ogólne i nieprecyzyjne, a czasem też błędne. W tym zakresie słusznym kierunkiem wydaje się opracowanie krótkiej ulotki informacyjnej dotyczącej orzecznictwa o niepełnosprawności oraz możliwości uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego i uruchamianych programach ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Wskazane informacje powinny być również prezentowane w formatach dostępnych, tak aby każdy zainteresowany mógł się z nimi zapoznać.

Rzecznik otrzymuje także sygnały, że osoby przekraczające granicę polską wymagają wsparcia w uzyskaniu sprzętu ortopedycznego, leków czy innych środków wspierających. Odpowiednie rozwiązania powinny zabezpieczać indywidualne wsparcie zgodne z potrzebami danej osoby. W tym zakresie na uwagę zasługuje możliwość zaopatrzenia w wyroby medyczne w ramach modułu I programu "Pomoc obywatelom Ukrainy z niepełnosprawnością" finansowanego ze środków PFRON. Należy zwrócić uwagę, że niezbędne wsparcie nie powinno ograniczać się wyłącznie do wyrobów medycznych.

RPO zwrócił ponadto uwagę, że uchodźcom, którzy uzyskają numer PESEL, przysługują uprawnienia, np. prawo do polskiego systemu opieki zdrowotnej, edukacji czy wsparcia finansowego. Duże obawy budzą jednak wydłużające się kolejki w celu uzyskania tego numeru. W niektórych miastach trzeba na to czekać ponad dwa miesiące. Zainteresowani obawiają się, że z braku numeru pozostaną bez wsparcia. Dlatego zasadnym byłoby uwzględnienie opóźnień w procedurze w kontekście prawa do świadczeń.

Kolejną trudnością jest konieczność starania się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności w Polsce, mimo posiadania równoważnego orzeczenia ukraińskiego. Wiele osób korzysta z przedłużenia okresu ważności posiadanych orzeczeń na czas stanu epidemii. Po jego zakończeniu będą oni musieli wystąpić z nowym wnioskiem o kolejne orzeczenie. Kumulacja wniosków może spowodować wydłużenie oczekiwania. W ocenie Rzecznika należy umożliwić uchodźcom, mającym orzeczenie o niepełnosprawności wydane w Ukrainie, skorzystania z wymaganego wsparcia po przedłożeniu dokumentu, którym dysponują obecnie. Niezbędne jest uwzględnienie tego postulatu przy projektowaniu nowych programów do uchodźców.

Biorąc powyższe pod uwagę, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o analizę przedstawionych postulatów oraz poinformowanie o aktualnie podejmowanych inicjatywach na rzecz wsparcia osób z niepełnosprawnościami opuszczających terytorium Ukrainy.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Pełnomocnik Rządu do spraw uchodźców wojennych z Ukrainy w piśmie z 22 grudnia 2022 r. zapewnił, że Rząd prowadzi stały monitoring sytuacji związanej z przebiegiem konfliktu na Ukrainie. Właściwe służby obserwują i analizują skutki ataków w tym kraju, zwłaszcza na infrastrukturę krytyczną. Z obserwacji służb wynika, że nie przekładają się one bezpośrednio na większą liczbę uchodźców. Na bieżąco są weryfikowane także długoterminowe prognozy meteorologiczne, które mogą mieć wpływ na zwiększoną migrację. Jednocześnie na bieżąco – za pośrednictwem wojewodów – przekazywane są środki z Funduszu Pomocy na rzecz wspierania uchodźców z Ukrainy. Wojewodowie przekazują samorządom środki w wysokości złożonych przez nie wniosków. Wydatkowanie środków jest stale monitorowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA). Rząd, a na poziomie województw – wojewodowie – na bieżąco współpracują z organizacjami pozarządowymi, w tym świadczącymi pomoc osobom z niepełnosprawnościami. Pełnomocnik Rządu do spraw uchodźców wojennych z Ukrainy pozostaje także w stałym, roboczym kontakcie z Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych oraz tam, gdzie jest to potrzebne – z Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Cyfryzacji. Z kolei Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej współpracuje z wojewodami, Kancelarią Prezydenta, Ministerstwem Zdrowia, MSWiA, Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) oraz ambasadami krajów europejskich odnośnie wspierania niepełnosprawnych uchodźców z Ukrainy. Zarówno MRiPS, jak i PFRON współpracują z organizacjami pozarządowymi, oferującymi m.in. wsparcie w postaci miejsc pobytu.