Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia oraz Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie równego traktowania osób urodzonych z cechami biologicznymi więcej niż jednej płci.

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają wnioski dotyczące poważnych problemów, jakie napotykają pacjenci i pacjentki urodzeni i urodzone ze zróżnicowanymi cechami płciowymi, tj. cechami biologicznymi odpowiadającymi więcej niż jednej płci biologicznej (osoby te określane są także jako interpłciowe).

Jak wynika z raportu RPO dotyczącego aktualnej sytuacji prawnej osób nieheteronormatywnych i transpłciowych w Polsce, a także zgłoszeń, które docierają do Biura, małoletni pacjenci urodzeni ze zróżnicowanymi cechami płciowymi często poddawani są inwazyjnym operacjom chirurgicznym, interwencjom farmakologicznym lub hormonalnym, które nie zawsze uzasadnione są niezbędną potrzebą medyczną. Wspomniane operacje chirurgiczne, zwane potocznie operacjami "normalizującymi" płeć, mają na celu zmianę wyglądu narządów płciowych lub inne zabiegi, takie jak usunięcie gonad (np. jąder), i często nie wynikają z konieczności ochrony zdrowia lub życia pacjentów. Ich uzasadnieniem jest głównie doprowadzenie cielesnych cech pacjenta do zgodności z medycznym ujęciem płci męskiej lub żeńskiej. Operacje te mają przy tym często negatywne, długotrwałe konsekwencje. Jak wynika z informacji przedstawionych Rzecznikowi te często nieodwracalne zabiegi, pomimo braku zasadniczych medycznych wskazań, dokonywane są rutynowo zanim dziecko jest w stanie podjąć własną, świadomą decyzję o interwencji medycznej.

Wnioskodawcy zwracają także uwagę na fakt niedostatecznych informacji udzielanych przez lekarzy co do negatywnych, ubocznych konsekwencji tych zabiegów. Okoliczność, że są one przeprowadzane na dzieciach poniżej wieku możliwości wyrażenia świadomej zgody na zabieg operacyjny rodzi wątpliwości co do odpowiedniej gwarancji ochrony praw pacjentów małoletnich poniżej 16. roku życia.

RPO zwrócił także uwagę na stanowisko międzynarodowych organizacji - Rady Europy i Organizacji Narodów Zjednoczonych, a także Parlamentu Europejskiego - odnośnie do powyższego zagadnienia. Zarówno Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w rezolucji z 12 października 2017 r., jak i Parlament Europejski w rezolucji z 14 lutego 2019 r., jak również Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. tortur i innych form nieludzkiego traktowania w raporcie z 1 lutego 2013 r., wezwały państwa członkowskie do wprowadzenia zakazu przeprowadzania operacji "normalizujących" płeć, sterylizacji i innych procedur medycznych na osobach ze zróżnicowanymi cechami płciowymi bez ich świadomej zgody.

Rzecznik wyraził nadzieję, iż postulaty dotyczące sytuacji osób interseksualnych zostaną przez adresatów przeanalizowane oraz że możliwe będzie uzyskanie oczekiwanych informacji, które ułatwią wypracowanie rozwiązań właściwie zabezpieczających prawa tych osób.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra o udzielenie informacji w kwestiach takich jak: liczebność tzw. "operacji normalizujących" w latach 2015-2021, standard opieki zdrowotnej i postępowania medycznego dla osób ze zróżnicowymi cechami płciowymi, przesłanki do operacji chirurgicznej, tryb podejmowania decyzji o przeprowadzenie takich zabiegów, liczba przypadków postępowań dyscyplinarnych, postępowań karnych lub postępowań odszkodowawczych, wytoczonych przez osoby interpłciowe i innych.

Analogiczne wystąpienie RPO skierował do Prezesa NFZ.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 16 marca 2022 r. wyjaśnił, że nietypowy rozwój narządów płciowych zewnętrznych nie tylko zaburza wygląd anatomiczny, ale także zaburza funkcję dróg moczowych, nerek, gonad oraz rozwój psychiczny i psychoseksualny człowieka. Niektóre postaci zaburzeń różnicowania płci mogą stanowić zagrożenie życia (wrodzony przerost nadnerczy, nowotworzenie w dysplastycznych gonadach). Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne u tych pacjentów nie ogranicza się jedynie do zabiegów kosmetyczno-rekonstrukcyjnych, ale wymaga wielospecjalistycznego podejścia i zespołu, w skład którego powinien wchodzić genetyk, neonatolog, endokrynolog dziecięcy, urolog dziecięcy, psycholog. Każdy członek takiego zespołu powinien być specjalistą w zakresie zaburzeń różnicowania płci, a zespół powinien posiadać odpowiednio duże doświadczenie, aby zagwarantować pacjentom odpowiednią opiekę. Stan dziecka powinien być w jasny, gruntowny i szczery sposób przedstawiony rodzicom/opiekunom, którzy muszą mieć świadomość potencjalnego wpływu na życie seksualne dziecka w przyszłości, jego płodność czy też możliwość rozwoju nowotworu gonad. Sekretarz Stanu zapewnił, że wskazania do wczesnego leczenia chirurgicznego dzieci z zaburzeniem różnicowania płci są wyłącznie medyczne. Decyzja w tym zakresie może być podjęta dopiero po przeprowadzeniu pełnej oceny diagnostycznej.