Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Obrony Narodowej w sprawie warunków pełnienia służby przez żołnierzy ochraniających wschodnie granice Państwa.

W dniach od 7 do 9 grudnia 2021 r. pracownicy Wydziału ds. Żołnierzy i Funkcjonariuszy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przeprowadzili wizytacje na kilkudziesięciu posterunkach, na pasie granicznym, począwszy od okolic Białowieży, Dubicz Cerkiewnych, Czeremchy (Połowce), na Mielniku skończywszy. Na miejscu zapoznano się z warunkami pełnienia służby przez żołnierzy skierowanych do ochrony granicy Państwa.

W czasie wizytowania posterunków oraz miejsc zgrupowań przeprowadzono szereg rozmów bezpośrednich z żołnierzami, jak również z ich przełożonymi na temat problemów występujących w służbie oraz istniejących warunków bytowych. W rozmowach poruszono kwestie pomocy socjalno-bytowej i psychologicznej udzielanej rodzinom żołnierzy w miejscu ich zamieszkania. Zapoznano się także z warunkami zakwaterowania oraz zbiorowego żywienia; pomimo ich zróżnicowania (od zamieszkiwania w dostępnych hotelach, poprzez bazy kontenerowe do ogrzewanych namiotów).

We wszystkich zgrupowaniach zapewnione są toalety przenośne, natryski z ciepłą wodą. Istnieje także możliwość wyprania odzieży (pralnie i suszarnie własne w kontenerach lub korzystanie z użyczonych pralni Straży Granicznej). W niektórych jednostkach żołnierze zgłaszali zastrzeżenia co do wydajności kontenerów prysznicowych. Przy zmianie warty na granicznych posterunkach zdarza się, że ciepłej wody nie wystarcza dla wszystkich żołnierzy.

Służby na granicy pełnione są w cyklu 8 lub 12 godzinnym (w zależności od zgrupowania) w patrolach dwuosobowych w skład których wchodzi co najmniej jeden doświadczony żołnierz (wielu z nich ma za sobą misje wojskowe w Iraku czy w Afganistanie). Rotacja załóg zgrupowań odbywa się najczęściej co 14 dni - po tygodniowym pobycie w domu - żołnierze wracają do służby na granicę. Natomiast niektórzy żołnierze 4 Pułku Przeciwlotniczego (Czerwieńsk) pełnią nieprzerwanie służbę w rejonie Dubicz Cerkiewnych od początku listopada br. W ocenie Dowódcy, w odróżnieniu od innych - 4 - jednostek wojskowych, wynika to z braku możliwości kadrowych do dokonania wymiany w tym samym czasie wszystkich żołnierzy.

Rzecznik zwrócił uwagę, iż specyficzna sytuacja pełnienia służby granicy w tak trudnych i stresujących okolicznościach (prowokacje służb białoruskich oraz bezpośredni kontakt z agresją fizyczną imigrantów) jest dla wielu całkowicie nowym doświadczeniem, do którego żołnierze nie byli szkoleni. Brak wyćwiczonych metod działania w tak diametralnie różnej sytuacji, może powodować u niektórych poczucie niepewności co do poprawności podejmowanych w stresie działań.

Żołnierze pełnią służbę na granicy z bronią długą i mają do niej nieograniczony dostęp, także po zakończeniu służby. Jedynie żołnierze zgrupowania Białowieża po służbie przekazują magazynki z amunicją do depozytu, natomiast sama broń pozostaje pod ich opieką.

W trakcie wizytacji żołnierze zgłosili następujące problemy i wnioski: uwzględnienie w planach szkoleń tematów np. walka z tłumem, podobnie jak wcześniej miało to miejsce w przypadku żołnierzy przygotowywanych do misji wojskowych (ostatnio na Bałkanach), doposażenie żołnierzy w kurtki puchowe i obuwie zimowe, doposażenie żołnierzy w tarcze i pałki oraz gaz łzawiący w plecakach (z uwagi na większy zasięg niż miotacze ręczne) oraz skrócenie realizacji zamówień niezbędnego wyposażenia (mobilny maszt oświetleniowy i latarki o dużej mocy - zgrupowanie Połowce) i pierwszeństwo w ich realizacji dla żołnierzy pełniących służbę na granicy. Zarówno dowódcy, jak i szeregowi żołnierze wyrażali stanowczą dezaprobatę dla procesu realizacji zapotrzebowań.

Rzecznik przedstawił problemy poruszone przez żołnierzy, wyrażając nadzieję, że podjęte przez resort obrony narodowej działania przyczynią się do ich wyjaśnienia i rozwiązania.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej w piśmie z 17 lutego 2022 r. zaznaczył, że zgodnie z przyjętą doktryną Siły Zbrojne RPprzeznaczone są do działań obronnych, w związku z tym w obowiązujących programach szkolenia pododdziałów nie porusza się zagadnień (problematyki) walki z tłumem. Wobec powyższego wniosek ten aktualnie nie znajduje uzasadnienia. Sekretarz Stanu wyjaśnił też, że umundurowanie i wyekwipowanie żołnierzy zapewnia komfort i bezpieczeństwo realizacji zadań w warunkach klimatycznych występujących w Polsce (strefa klimatyczna umiarkowana). Statyczny charakter zadań realizowanych przez żołnierzy w ramach operacji „GRYF” jest odmienny od dotychczas realizowanych (np. w trakcie szkoleń poligonowych) i w warunkach niskich temperatur może wymagać dodatkowego wyposażenia, co jest realizowane przez Wojskowe Oddziały Gospodarcze/jednostki pełniące funkcje oddziałów gospodarczych poprzez wydawanie ocieplaczy ćwiczebnych i rękawic zimowych jednopalcowych żołnierzom realizującym zadania patrolowe i na posterunkach. Proces zabezpieczenia należności trzewików zimowych i ich zamienników (trzewików górskich) jest w trakcie realizacji. W celu zapewnienia komfortu żołnierzom realizującym zadania ochronne na posterunkach i zadania patrolowe, żołnierze wyposażani są w buty filcowo-gumowe z wkładką filcową. Odnośnie sprzętu w użytkowaniu na granicy, Sekretarz Stanu zapewnił, że jego ilość jest zgodna z normami zatwierdzonymi przez Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej. Na bieżąco realizowane są kolejne zapotrzebowania z jednostek wojskowych na ww. sprzęt i środki Żandarmerii Wojskowej. Podkreślił także, że zaopatrywanie żołnierzy realizujących zadania w ramach operacji „GRYF” traktowane jest w MON priorytetowo, a składane zapotrzebowania są realizowane zgodnie z obowiązującymi normami należności, z uwzględnieniem posiadanych zasobów.