Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o dokumentach paszportowych z dnia 2022-01-20.
Wystąpienie do Marszałka Senatu RP w sprawie ustawy o dokumentach paszportowych.
W pierwszej kolejności Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na systemowy problem, z jakim od lat mierzą się polscy obywatele i obywatelki urodzeni poza granicami RP, w których aktach urodzenia jako rodziców wskazano osoby tej samej płci. Wiele z tych osób nie uzyskuje bowiem niezbędnych dokumentów tożsamości umożliwiających korzystanie z wszelkich praw wynikających z obywatelstwa, w tym obywatelstwa unijnego.
Rzecznik wielokrotnie informował o przypadkach naruszania praw małoletnich obywateli RP, polegających na odmowie transkrypcji ich zagranicznych aktów urodzenia, wymaganej w sytuacji, kiedy obywatel polski ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL. Rzecznik podnosił, że taka praktyka organów administracji prowadzi do sytuacji, w której dzieci posiadające obywatelstwo polskie nie mają możliwości skutecznego ubiegania się o polskie dokumenty tożsamości, w tym dokumenty paszportowe, nie otrzymują numerów PESEL, co w konsekwencji skutkuje naruszeniem ich praw obywatelskich, zasady dobra dziecka, a także wypełnia znamiona dyskryminacji dziecka ze względu na status prawny rodziców (ich pozostawanie w jednopłciowym związku).
Do Biura RPO wciąż wpływają kolejne skargi obywateli i obywatelek polskich, znajdujących się w opisanej sytuacji, spotykających się z formalnymi przeszkodami w uzyskaniu dokumentów paszportowych jedynie z tego względu, że nie mają prawnej możliwości uzyskania transkrypcji aktów urodzenia do polskich ksiąg stanu cywilnego.
Istnieje zatem konieczność ustawowego uregulowania wymogów formalnych wniosku o wydanie paszportu tak, by w sposób wyraźny i jednoznaczny zapewnić możliwość uzyskania polskich dokumentów, w tym paszportów, obywatelom polskim, w których zagranicznych aktach urodzenia wpisano jako rodziców osoby tej samej płci, w sposób umożliwiającej korzystanie z przysługującego im prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zagwarantowanego w art. 21 ust. 1 TFUE, z każdym z rodziców tej samej płci.
Szczególne wątpliwości pod omawianym względem budzą rozwiązania zawarte w art. 33, 35, 43 przyjętej przez Sejm Ustawy. Art. 33 ust. 1 pkt g Ustawy stanowi, że wniosek o wydanie dokumentu paszportowego zawiera m.in. numer PESEL osoby, której ma być wydany. Tymczasem polscy obywatele urodzeni zagranicą, w których aktach urodzenia widnieją rodzice tej samej płci, bardzo często spotykają się z odmową nadania numeru PESEL.
W dalszej kolejności, art. 35 Ustawy praktycznie uniemożliwia uzyskanie paszportu tymczasowego przez dzieci - polskich obywateli, które zgodnie z zagranicznym aktem urodzenia posiadają rodziców tej samej płci, jak również przez dzieci, których jedno z rodziców jest nieznane. Art. 35 pkt 3, 4 i 5 Ustawy wprowadza bowiem wymóg, by we wniosku o wydanie paszportu tymczasowego osobie nieposiadającej numeru PESEL wskazać "imiona i nazwiska matki i ojca osoby, której ma być wydany paszport tymczasowy" (pkt 3), "nazwiska rodowe matki i ojca osoby, której ma być wydany paszport tymczasowy" (pkt 4), oraz "numery PESEL matki i ojca osoby, której ma być wydany paszport tymczasowy, o ile zostały nadane" (pkt 5).
Następnie, art. 43 Ustawy określa wymaganą zgodę "matki i ojca" na wydanie paszportu osobie nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, która nie ukończyła 18 roku życia. Pojawia się zatem analogiczny problem, jak w przypadku art. 35 pkt 3-5 Ustawy, tj. brak możliwości uzyskania zgody rodziców w przypadku dzieci, których rodzicami, zgodnie z zagranicznymi aktami urodzenia, są osoby tej samej płci.
W opinii Rzecznika pożądanym rozwiązaniem legislacyjnym byłaby wyraźna regulacja w ustawie o dokumentach paszportowych sytuacji polskich obywateli, w których zagranicznych aktach urodzenia wskazani są rodzice tej samej płci. Przeszkody, jakie napotykają te osoby w uzyskaniu paszportu należy uznać za systemowe - stąd istnieje potrzeba reakcji ustawodawcy, która zapewni im możliwość korzystania z ich praw i wolności konstytucyjnych na równi z innymi polskimi obywatelami.
W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Marszałka z prośbą o uwzględnienie powyższych uwag w toczącym się procesie legislacyjnym.