Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Komendanta Głównego Policji w sprawie realizacji konstytucyjnej wolności zgromadzeń poprzez możliwość organizowania legalnych, pokojowych kontrmanifestacji i zgromadzeń spontanicznych.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi od obywateli, w których wyrażają oni obawy i zastrzeżenia dotyczące realizacji konstytucyjnej wolności zgromadzeń poprzez możliwość organizowania legalnych, pokojowych kontrmanifestacji i zgromadzeń spontanicznych.

W pierwszej kolejności Rzecznik podkreślił, że zarówno zgromadzenia spontaniczne, jak i kontrdemonstracje stanowią prawnie chronioną formę zgromadzeń publicznych, także na gruncie przepisów związanych z obowiązującym stanem epidemii. Z powyższych względów organy państwa mają obowiązek nie tylko powstrzymywać się od nieuzasadnionej ingerencji w wolność zgromadzeń, ale także pozytywny obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim demonstrującym grupom jednocześnie.

Rzecznik zwrócił uwagę, że prawo do kontrdemonstracji obejmuje prawo do jednoczesnego, pokojowego manifestowania w zasięgu wzroku i słuchu ze zgromadzeniem pierwotnie zgłoszonym, także w ramach zgłoszonego miejsca lub trasy tego zgromadzenia. Całkowite uniemożliwienie organizacji lub przebiegu kontrdemonstracji jest nielegalne.

Co istotne, kontrdemonstracji nie można rozwiązać, jeśli jej charakter jest pokojowy. Ewentualność zagrożenia użycia przemocy lub agresji nie jest wystarczająca dla podjęcia decyzji rozwiązania zgromadzenia. Funkcjonariusze Policji powinni uwzględniać obowiązek ochrony praw obu demonstrujących grup i poszukiwania rozwiązań umożliwiających co do zasady odbycie obu demonstracji jednocześnie. W związku z tym należy z dużą ostrożnością stosować przepisy, takie jak art. 52 Kodeksu wykroczeń, czy przepisy o zatrzymaniu i czynnościach służbowych Policji. Powinny one być co do zasady stosowane jedynie w przypadku, w których zgromadzenie traci pokojowy charakter. Wylegitymowanie nie powinno być jedynym powodem zatrzymania.

Decyzja o rozwiązaniu zgromadzenia powinna mieć miejsce jedynie w ostateczności, kiedy innego rodzaju mniej restrykcyjne środki nie pozwalają osiągnąć celów, o których mowa w art. 28 ust. 1 ustawy - Prawo o zgromadzeniach. Działania Policji nie powinny przybierać formy wskazującej na faworyzowanie lub bezwarunkowe pierwszeństwo jednego ze zgromadzeń.

Rzecznik przedstawił powyższe uwagi Komendantowi Głównemu Policji, rekomendując jednocześnie przekazanie płynących z nich wniosków funkcjonariuszom Policji.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Komendant Główny Policji w piśmie z 30 grudnia 2021 r. wskazał, że zawarte w wystąpieniu Rzecznika zalecenie, aby przepisy art. 52 Kodeksu wykroczeń funkcjonariusze Policji stosowali jedynie w przypadku, w którym zgromadzenie traci pokojowy charakter, jest zbyt daleko idące. Na każdym etapie postępowania w sprawie o wykroczenie organ stosujący prawo (w tym przypadku funkcjonariusze Policji) ocenia w pierwszej kolejności, czy konkretny czyn w ogóle zawiera znamiona wykroczenia, następnie czy jest społecznie szkodliwy, w końcu czy osoba podlegająca ukaraniu ponosi winę za swój czyn. Komendant podkreślił, że funkcjonariusze Policji podejmując działania służbowe wobec uczestników zgromadzenia są obowiązani przede wszystkim do przestrzegania obowiązujących przepisów prawa. Zauważył także, że przepisy Prawa o zgromadzeniach nie posługują się pojęciem „kontrdemonstracji”, jest to bowiem pojęcie używane głównie przez przedstawicieli doktryny, ale również w orzeczeniach i zaleceniach. Przepisy Prawa o zgromadzeniach konsekwentnie posługują się stosowanym w tej ustawie pojęciem „zgromadzenie spontaniczne”. Wbrew bowiem stwierdzeniu zawartemu w piśmie Rzecznika to zgromadzenia spontaniczne, a nie kontrmanifestacje, stanowią prawnie chronioną formę zgromadzeń publicznych. Wzajemne relacje zgromadzenia spontanicznego oraz pozostałych zgromadzeń ustawodawca określił w art. 27 Prawa o zgromadzeniach. Przepis ten zawiera zakaz zakłócania przez uczestników zgromadzenia spontanicznego przebiegu zgromadzeń zgłaszanych w trybie zwykłym uproszczonym lub organizowanych cyklicznie. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu, zadaniem Policji jest w pierwszym rzędzie zapewnienie niezakłóconego przebiegu pozostałych zgromadzeń, a nie zapewnienie uczestnikom zgromadzenia spontanicznego dobrej widoczności i słyszalności ze zgromadzeniem pierwotnie zgłoszonym.