Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw.

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił obszerne i szczegółowe uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, dotyczące proponowanych zmian w Kodeksie karnym. Zauważył, iż ogólną cechą projektu nowelizacji jest nadmierna represyjność, co nie znajduje uzasadnienia.

Oprócz podwyższenia sankcji za czyny z części szczególnej Kodeksu, istotny zwrot w kierunku zwiększenia represyjności prawa karnego zakładają też zmiany systemowe wprowadzone do części ogólnej, w tym np. zapis, iż kara pozbawienia wolności ma trwać najkrócej miesiąc a najdłużej 30 lat. Oznacza to rezygnację z kary 25 lat pozbawienia wolności oraz podniesienie górnej granicy kary pozbawienia wolności z 15 do 30 lat. Konsekwencją będzie też podwyższenie maksymalnego wymiaru kary łącznej.

Wśród propozycji zmian znalazły się także m.in.: rozszerzenie stosowania środków karnych, w tym obligatoryjne ich orzeczenie w sytuacjach, w których obecnie jest ono fakultatywne; stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec tzw. małego świadka koronnego tylko na wniosek prokuratora; podniesienie dolnej granicy kary wymierzanej w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, dodanie recydywy specjalnej odnoszącej się do przestępstw przeciwko wolności seksualnej, przedłużenie okresu po zakończeniu okresu próby, w którym można zarządzić wykonanie kary warunkowo zawieszonej; wyłączenie możliwości zamiany zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności; przedłużenie terminu po zakończeniu okresu próby, po którym następuje zatarcie skazania; wyłączenie możliwości uzyskania przez skazanego warunkowego przedterminowego zwolnienia; przedłużenie okresu, po którym można udzielić warunkowego przedterminowego zwolnienia osobie skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności; przedłużenie okresu, po którym można warunkowo zwolnić osobę skazaną na karę pozbawienia wolności; wydłużenie okresu próby dla warunkowo zwolnionej osoby skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności; przedłużenie okresu przedawnienia zbrodni zabójstwa oraz przyznanie organom ścigania dodatkowych możliwości przedłużania okresu przedawnienia.

Rzecznik przypomniał, iż w doktrynie prawa karnego od dawna wyrażany jest pogląd, -poparty licznymi badaniami kryminologów - że o zapobiegawczym wpływie kary nie stanowi bynajmniej jej surowość, lecz nieuchronność.

Zaostrzenie polityki karnej nie znajduje uzasadnienia także w świetle danych statystycznych Policji. Wynika z nich, że przynajmniej od 10 lat przestępczość w Polsce jednoznacznie wykazuje tendencję spadkową.

Projekt zawiera wiele rozwiązań, które budzą uzasadnione zastrzeżenia, co stanowi, że winien on być przedmiotem pogłębionej analizy. Wiele zaproponowanych zmian nie zawiera uzasadnienia ani nie zostało popartych jakimikolwiek badaniami naukowymi czy też informacjami statystycznymi. Tymczasem projektodawca - wprowadzając ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw - powinien każdorazowo wykazać, że zaproponowane rozwiązania odpowiadają zasadzie proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Rzecznik zgłosił również zastrzeżenia co do samego trybu konsultowania liczącego 125 stron projektu, który wprowadza bardzo istotne zmiany w systemie prawa karnego. Na przedstawienie uwag przez RPO wyznaczono bowiem zaledwie 14 dni. Utrudnia to zajęcie stanowiska wobec nowelizacji tak ważnej z perspektywy konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 29 sierpnia 2023 r. wyjaśnił, że w polskiej procedurze ułaskawieniowej nie ma wymogu odbycia przez sprawcę kary pozbawienia wolności w określonej wysokości. Procedura ułaskawieniowa nie polega wyłącznie na uznaniowym przychyleniu się do wniosku skazanego albo na odrzuceniu takiego wniosku przez Prezydenta RP, ale wiąże się z badaniem tego wniosku także przez inne organy, czyli przez co najmniej jeden sąd i Prokuratora Generalnego. Zgodnie z art. 563 k.p.k. rozpoznając prośbę o ułaskawienie sąd w szczególności ma na względzie zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku. Regulacja ta spełnia zatem wymogi zawarte w orzecznictwie ETPCz dotyczące możliwości uwzględnienia ewentualnej resocjalizacji skazanego czy jego stanu zdrowia. Uregulowana w Kodeksie postępowania karnego procedura ułaskawieniowa stanowi w istocie formę postulowanej przez Trybunał oceny zasadności dalszego wykonywania kary. Uwzględniając powyższe, Ministerstwo Sprawiedliwości nie prowadzi obecnie prac legislacyjnych w zakresie objętym wystąpieniem Rzecznika.