Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (sygn. akt P 5/16 i P 123/15) z dnia 2016-05-05.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego dotyczącego ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (sygn. akt P 5/16 i P 123/15).
Rzecznik zgłosił udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Grudziądzu oraz wniósł o rozpoznanie łączne z pytaniem prawnym Sądu Okręgowego w Elblągu ze względu na jednakowe określenie przedmiotu kontroli. Celem postępowania jest wyjaśnienie: czy przepis ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa - w zakresie określającym należne Agencji Nieruchomości Rolnych wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości przez osobę władającą nią bez tytułu prawnego w wysokości stanowiącej 5-krotność wywoławczej wysokości czynszu, który byłby należny od tej nieruchomości, gdyby była ona przedmiotem umowy dzierżawy po przeprowadzeniu przetargu jest zgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego, zasadą równości, zasadą równej ochrony własności i praw majątkowych.
Rzecznik przedstawił stanowisko, zgodnie z którym zaskarżony przepis ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa jest niezgodny z konstytucyjną zasadą ochrony własności, zasadą równości oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego.
Zakwestionowany przepis miał przeciwdziałać nadużyciom przy korzystaniu z dopłat unijnych dla rolnictwa pobieranych przez podmioty korzystające z gruntów rolnych bez tytułu prawnego. Rzecznik dostrzega, że konstrukcja unijnego wsparcia może prowadzić do patologii ale założeniem wspólnej polityki rolnej jest co do zasady wspieranie osób faktycznie gospodarujących na nieruchomościach rolnych bez względu na to czy są legalnymi posiadaczami gruntu czy też nie. Proceder zajmowania cudzych gruntów stał się wyjątkowo opłacalny a jego skala mogłaby pozbawić Agencję możliwości realizowania ustawowych celów. Jednak po zapoznaniu się z wynikami kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli nie ma żadnych wątpliwości, że główną przyczyną problemów była poza samym ukształtowaniem zakresu pomocy unijnej, niegospodarność Agencji Nieruchomości Rolnych i praktyczne zaniechanie wykorzystywania przysługujących jej uprawnień właścicielskich.
Ustawodawca w niniejszej sprawie w sposób nieuzasadniony wprowadził regulację godzącą w zasady ustrojowe wynikające z Konstytucji. Argument o prewencyjności przepisu w stosunku do niekontrolowanego zajmowania nieruchomości rolnych znajdujących się w zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa i podlegających pieczy Agencji nie uzasadnia zróżnicowania ochrony prawa rzeczowego na płaszczyźnie podmiotowej. Pomimo istniejącego problemu zawłaszczania gruntów państwowych w celu pozyskania środków finansowych z systemu dopłat bezpośrednich, przyjęte rozwiązanie wydaje się nieadekwatne i zbyt restrykcyjne dla prywatnych uczestników obrotu. Ponadto powoduje uprzywilejowanie przysługujące Skarbowi Państwa nie wynikające z żadnej normy konstytucyjnej. Przepis prowadzi jedynie do ukarania posiadaczy, nie mobilizuje Agencji do podejmowania skuteczniejszych działań na rzecz odzyskiwania gruntów a jest w szczególności krzywdzący dla posiadaczy w dobrej wierze. Zdaniem Rzecznika ustawodawca chcąc chronić majątek państwowy naruszył prawa majątkowe osób trzecich co w konsekwencji prowadzi do naruszenia zasady proporcjonalności ograniczenia wolności i praw konstytucyjnych. Ponadto nakładanie takiego samego obowiązku zapłaty wysokiej sumy pieniężnej na posiadacza w dobrej wierze i w złej wierze powoduje naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej.
Art. 39b ust. 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa był już przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego, co do jego zgodności z Konstytucją w postępowaniu zakończonym wydaniem wyroku z 18 października 2016 r., sygn. P 123/15. W wyroku tym Trybunał orzekł, że wspomniany przepis - w zakresie, w jakim ma zastosowanie do posiadaczy nieruchomości w złej wierze - jest zgodny z Konstytucją. Mimo iż wspomniany wyrok nie został dotąd ogłoszony w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, to w ocenie Trybunału należy uznać, że Trybunał orzekł w tej sprawie ostatecznie, gdyż przymioty ostateczności i powszechnie obowiązującej mocy orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, przydane im przez ustrojodawcę w art. 190 ust. 1 Konstytucji, przysługują od momentu wydania tych orzeczeń, czyli w wypadku wyroków od chwili ich ogłoszenia na sali rozpraw.