Wystąpienie do Komendanta Głównego Policji w sprawie potrzeby opracowania wytycznych dotyczących przesłuchań i rozpytań, w oparciu o Reguły Mendeza i standardy CPT z dnia 2021-06-30.
Wystąpienie do Komendanta Głównego Policji w sprawie potrzeby opracowania wytycznych dotyczących przesłuchań i rozpytań, w oparciu o Reguły Mendeza i standardy CPT.
Dnia 17 maja 2021 r. opublikowano zbiór zasad, międzynarodowych wytycznych odnoszący się do sposobu prowadzenia rozmów dochodzeniowo-śledczych i wywiadowczych oraz zbierania informacji przez przedstawicieli władzy publicznej, pt. "Principles on Effective Interviewing for Investigations and Information Gathering", nazywany od nazwiska pomysłodawcy - Zasadami Mendeza).
Prace nad tym dokumentem zapoczątkował w 2016 r. Prof. Juan E. Méndez, ówczesny Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. tortur i innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. W swoim ostatnim tematycznym raporcie przedłożonym Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ wezwał on społeczność międzynarodową do opracowania uniwersalnego protokołu określającego zestaw standardów i wytycznych dotyczących metod przesłuchań, prowadzonych przez funkcjonariuszy organów śledczych i wywiadowczych.
Méndez wskazywał wówczas, że przesłuchania (w szczególności osób podejrzanych) nieodłącznie wiążą się z ryzykiem zastraszania, przymusu i złego traktowania. Takim praktykom sprzyja przekonanie, że są one najszybszym i najłatwiejszym sposobem na uzyskanie informacji lub stanowią "zło konieczne" w walce z przestępczością. Założenie to jest jednak błędne w świetle aktualnej wiedzy naukowej. Badania naukowe wskazują bowiem, że informacje uzyskane w wyniku stosowania przymusu i złego traktowania są niewiarygodne, utrudniają osobie przesłuchiwanej odzyskiwanie wspomnień i przynoszą efekt przeciwny do zamierzonego.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich Zasady Mendeza mają charakter fundamentalny dla przeciwdziałania torturom w Polsce. Ich myślą przewodnią jest bowiem próba zainicjowania procesu zmiany sposobu myślenia i działania funkcjonariuszy służb państwowych (w tym Policji) i zaproponowanie konkretnej alternatywy w postaci nowoczesnych metod rozmów (wywiadów) dochodzeniowo-śledczych. Metody te pozwalają funkcjonariuszom na pełne wykorzystanie ich umiejętności i potencjału zawodowego, przy jednoczesnym poszanowaniu godności i praw osoby przesłuchiwanej/rozpytywanej. Pomagają również uniknąć pułapek w postaci uzyskania wątpliwych lub nieprawdziwych informacji, co znacznie zwiększa ekonomikę pracy, jej efektywność i profesjonalizm funkcjonariuszy.
Zasady Mendeza akcentują rolę domniemania niewinności, uzyskiwania informacji i dowodów w oparciu o wiedzę naukową, wykorzystywanie nowych technologii (w tym zapisów audio-wideo), strategię i taktykę zadawania pytań. Wskazują na potrzebę analizy błędów, konieczność rozwoju zawodowego funkcjonariuszy w postaci specjalistycznych szkoleń i budowy odpowiedniej kultury instytucjonalnej. Skupiają się też na podstawowych zabezpieczeniach proceduralnych dla osób przesłuchiwanych/rozpytywanych.
Zdaniem Rzecznika Zasady Mendeza powinny w jak największym stopniu zostać rozpowszechnione wśród funkcjonariuszy Policji wszystkich szczebli, stanowić stały element kształcenia policjantów oraz punkt odniesienia dla działań formacji. Mając na względzie fakt, że w przeszłości dochodziło w Polsce do tortur z udziałem policjantów oraz uwzględniając okoliczności ich popełniania (miały one miejsce głównie podczas przesłuchań i/lub poprzedzających je rozpytań dokonywanych przez funkcjonariuszy wydziałów kryminalnych, które zmierzały do uzyskania przyznania się do winy i wskazania obciążających dowodów), RPO uznaje za konieczne wdrożenie w Policji nowoczesnych metod rozmów (wywiadów) dochodzeniowo-śledczych, opartych na nieprzymusowej relacji i zmierzających do wszechstronnego ustalenia stanu faktycznego. Rekomendowanym rozwiązaniem jest również rejestrowanie audio-wideo przesłuchań dla celów dowodowych, szkoleniowych oraz m.in. w celu zmniejszenia przeciążenia poznawczego policjanta i uporządkowania uzyskanych informacji.
Rzecznik odwołał się również do standardów CPT dotyczących przesłuchań policyjnych, wyrażonych w rocznym sprawozdaniu z działalności w 2019 r. Komitet podkreślił w nim potrzebę zmiany kultury policyjnej i paradygmatu przesłuchań, w oparciu o model rozmów śledczych opierających się na współpracy, zamiast przymusu i presji. CPT uważa również, że policjanci zaangażowani w przesłuchanie powinni otrzymać szczegółowe wytyczne dotyczące sposobu ich przeprowadzania, określone przykładowo w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, regulaminie, zbiorze zasad, procedurach. Konieczne jest ustanowienie mechanizmu stałego monitorowania i systematycznego przeglądu standardów, procedur lub praktyk dotyczących przesłuchań oraz opracowanie odpowiedniego wstępnego i ustawicznego szkolenia zawodowego w zakresie technik przesłuchań.
Rzecznik zwrócił się do Komendanta z prośbą o poinformowanie o stanowisku przyjętym w tej sprawie oraz o podjętych działaniach.