Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie utrzymującego się zakazu zgromadzeń spontanicznych.

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, iż Rada Ministrów podjęła w ostatnim czasie szereg decyzji dotyczących tzw. "luzowania obostrzeń", umożliwiając obywatelom szerszy udział w życiu społecznym, jak również prowadzenie działalności, która do tej pory była z powodu epidemii niemożliwa. W dalszym ciągu został jednak utrzymany całkowity zakaz zgromadzeń spontanicznych, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy - Prawo o zgromadzeniach. Zakaz ten obowiązuje już od ponad roku i skutecznie ogranicza możliwość korzystania przez obywateli z ich podstawowych konstytucyjnych praw i wolności.

Rzecznik wielokrotnie już podkreślał, że przepisy rozporządzeń Rady Ministrów regulujące tę materię są wydawane przez Radę Ministrów bez podstawy prawnej. Art. 46b ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej jako: ustawa) nie zawiera bowiem umocowania dla Rady Ministrów do określania w rozporządzeniu zakazów, o których mówi art. 46 ust. 4 pkt 4 ustawy, tj. zakazów organizowania widowisk i innych zgromadzeń ludności.

RPO przypomniał, że z art. 57 Konstytucji wynika, że każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa. Dopuszczalne warunki ograniczenia wolności zgromadzeń wynikają z ogólnej klauzuli zawartej w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Ograniczenie może zostać więc ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy jest konieczne w demokratycznym państwie m. in. dla ochrony zdrowia. Ograniczenie to nie może jednak naruszać istoty wolności.

Nie powinno też ulegać wątpliwości, że wprowadzenie zakazu organizowania zgromadzeń spontanicznych nastąpiło z naruszeniem konstytucyjnej zasady proporcjonalności. Z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynika, że ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie. Przesłanka konieczności ograniczenia jest zaś merytorycznie tożsama z zasadą proporcjonalności.

Ponadto, w opinii Rzecznika spontaniczność pewnych zgromadzeń jest gwarantem skutecznej krytyki, protestu, czy aktywnego zwrócenia uwagi opinii publicznej na istotny problem. Możliwość przeprowadzenia spontanicznego zgromadzenia stwarza dodatkowy mechanizm skutecznej kontroli społecznej, jest ważnym elementem demokracji bezpośredniej.

Mając powyższe na względzie, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o uwzględnienie opisanych wyżej standardów w pracach nad następnymi regulacjami Rady Ministrów, w szczególności w kontekście zapowiedzi wprowadzenia kolejnych rozporządzeń Rady Ministrów w dniu 5 czerwca 2021 r.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 29 czerwca 2021 r. zauważył, że w piśmie Rzecznika w sposób wybiórczy odwołano się do postanowień konstytucyjnych tj. ww. naruszania art. 57 Konstytucji (w zakresie ograniczenia wolności zgromadzeń) oraz naruszenia konstytucyjnych wolności i praw określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji (w zakresie naruszenia istoty i wolności tych praw), z całkowitym pominięciem art. 38 i art. 68 ust. 4 Konstytucji w zakresie prawa wszystkich osób do zdrowia. Dyskutując na temat ograniczeń związanych ze stanem epidemii, priorytetowo należy traktować prawo do zdrowia i życia. Działania organów administracji miały na celu ochronę obywateli i innych osób przebywających na terenie RP przed zakażeniem koronawirusem. Sekretarz Stanu wskazał ponadto, że stosownie do § 26 ust. 1b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii od dnia 26 czerwca 2021 r. organizowanie lub udział w zgromadzeniach spontanicznych jest możliwy z zastrzeżeniem, że: maksymalna liczba uczestników nie może być większa niż 150; odległość pomiędzy zgromadzeniami nie może być mniejsza niż 100 m. W rezultacie postulat Rzecznika dotyczący zniesienia zakazu organizowania ww. rodzaju zgromadzeń wydaje się, w tym kontekście, w istocie spełniony.