Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie problemu przewlekłości postępowań karnych.

Przedmiotem niesłabnącego zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich pozostaje kwestia przewlekłości postępowania karnego, w szczególności postępowania przygotowawczego.

Zgodnie z art. 2 § 1 pkt 4 k. p. k. jedynym z celów postępowania karnego jest takie jego ukształtowanie, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. Proceduralny wymóg rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie pozostaje w ścisłym związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i nie dotyczy wyłącznie postępowania sądowego, lecz obejmuje także postępowanie przygotowawcze. W sprawach karnych początek biegu rozsądnego terminu postępowania biegnie od momentu przedstawienia zarzutów.

Rzecznik zauważył, iż dostępne dane w sposób jednoznaczny wskazują, że od 2016 r. nastąpił znaczny wzrost liczby postępowań długotrwałych. Statystyki te są wręcz dramatyczne i wskazują, że w niektórych przedziałach czasowych ponad czterokrotnie wzrosła liczba spraw, w których prowadzone są długotrwałe postępowania przygotowawcze. Równie alarmujące są statystyki dotyczące stosowania w toku postępowania przygotowawczego tymczasowego aresztowania.

Dane te świadczą o narastającym po wejściu w życie w 2016 r. Prawa o prokuraturze systemowym problemie spadku sprawności prowadzonych przez prokuraturę postępowań przygotowawczych. Sytuacja ta stanowi realne zagrożenie naruszenia praw osób podejrzanych i pokrzywdzonych w zakresie rozpatrzenia ich spraw w rozsądnym terminie. Oznacza także, że coraz większa liczba osób pozbawiona jest w sposób długotrwały wolności osobistej (art. 41 ust. 1 Konstytucji) bez przełamania prawomocnym wyrokiem sądowym zasady domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Konstytucji).

RPO podkreślił, że sprawność prowadzenia postępowań karnych jest jednym z niezbędnych elementów społecznego poczucia sprawiedliwości. Do podstawowych zadań organów ochrony prawa należy zaś takie prowadzenie postępowań, aby społecznemu poczuciu sprawiedliwości stało się zadość i aby były w społeczeństwie dzięki temu kształtowane były postawy zgodne z obowiązującym prawem.

Rzecznik zwrócił się zatem do Ministra z prośbą o wskazanie przyczyn tak radykalnego spadku efektywności działań prokuratury w ramach postępowań przygotowanych prowadzonych po wejściu w życie w 2016 r. Prawa o prokuraturze.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Prokurator Krajowy w piśmie z 20 września 2023 r. wskazał, iż w ostatnich latach nastąpiło istotne zwiększenie aktywności organów ścigania, zwłaszcza w sprawach o przestępstwa o charakterze gospodarczym, finansowym i skarbowym. Sprawy takie, z uwagi na ich złożony przedmiot, trwają znacznie dłużej niż postępowania, w których stan faktyczny jest nieskomplikowany. Efektywne zwalczanie przestępczości gospodarczej, finansowej i skarbowej, ukierunkowane na ustalenie sprawców przestępstw, pozbawienie ich korzyści majątkowych osiągniętych z przestępstwa oraz zgromadzenie dowodów niezbędnych do wydania przez sąd wyroku skazującego, z oczywistych względów wymaga przeprowadzenia licznych czynności procesowych, co przekłada się na czas trwania postępowania przygotowawczego, a przez to pośrednio również na wzrost liczby spraw dłużej trwających. Przejawem modyfikacji polityki kryminalnej w zakresie ścigania przestępstw gospodarczych, finansowych oraz skarbowych, dokonanej po wejściu w życie Prawa o prokuraturze, było przeprowadzenie zmian struktury organizacyjnej prokuratury. które umożliwiły rzeczywistą specjalizację prokuratorów, czego przykładem jest utworzenie w prokuraturach regionalnych wydziałów do spraw przestępczości przeciwko obrotowi gospodarczemu i wydziałów do spraw przestępczości finansowo-skarbowej oraz zwiększenie liczby wydziałów do zwalczania tych rodzajów przestępczości w prokuraturach okręgowych. Nastąpiły również istotne zmiany prawa umożliwiające bardziej efektywne zwalczanie tego rodzaju przestępczości. Ponadto, jedną z przyczyn wzrostu liczby spraw długotrwałych jest podejmowanie i dalsze prowadzenie postępowań, które w latach poprzednich zostały niezasadnie zawieszone lub umorzone.