Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej niezgodności art. 42 § 3 Kodeks karnego z Konstytucją z dnia 2021-05-25.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej niezgodności art. 42 § 3 Kodeks karnego z Konstytucją.
Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w przedmiotowym postępowaniu i wniósł o stwierdzenie, że: art. 42 § 3 ustawy - Kodeks karny (dalej: k.k.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 10 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem Skarżącego istotą niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu jest nie tyle wadliwość wyboru przez ustawodawcę sankcji dożywotniej jako takiej, lecz wyłączność tej sankcji, powodującą niezasadne związanie przez ustawodawcę rąk sądom poprzez wskazanie, że sankcja taka jest jedyną, bądź - poprzez zastosowanie zwrotu "chyba, że..." - preferowaną odpowiedzią Państwa na czyn zabroniony.
Rzecznik wskazał, że art. 42 § 3 k.k. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k., chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami, uniemożliwia sądowi de facto dokonania wyboru w zakresie przesłanek wyznaczających zakres zastosowania normy prawnej, gdyż zakres ten ma charakter względnie obligatoryjny i ograniczony został m. in. do przypisania odpowiedzialności karnej za popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 k.k., zaś jednocześnie fragment "chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami" jest niejasny i w sposób niewystarczająco precyzyjny, oraz uniemożliwia dokonanie wyboru w zakresie konsekwencji zastosowania reakcji karnej, gdyż zarówno co do zakresu materialnego czyli treści środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, jak i zakresu formalnego, czyli czasookresu zastosowania środka karnego (dożywotnio), sąd jest związany treścią art. 42 § 3 k.k. Taki stan rzeczy stanowi zaprzeczenie istoty konstytucyjności normy, gdyż uniemożliwia realizację standardu orzekania opartego na zasadzie swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy, zasadzie indywidualizacji prawnokarnej reakcji wobec sprawcy, zasadzie oznaczoności kary oraz wyjątków jej zastosowania, zasadzie humanitaryzmu oraz zasadzie równości wobec prawa.
Obligatoryjność orzekania nadmiernie ogranicza dyskrecjonalną władzę sędziego, skutkując automatyzmem wymiaru tego środka karnego. Skutkiem takiego orzeczenia jest wyłączenie możliwości zatarcia skazania, co prowadzi do niespójności kodeksu karnego, który przewiduje zatarcie skazania nawet w przypadku najcięższych umyślnych zbrodni.
RPO zauważył, że art. 42 § 3 k.k. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami, jest przepisem niejasnym i z tego względu pozostaje w sprzeczności z zasadą państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji, gdyż wskazana niejasność jest tak daleko posunięta, iż prowadzić może do twierdzenia, że w zakresie fragmentu "chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami" art. 42 § 3 k.k. jest normą pustą albo też do twierdzenia względem powyższego zupełnie odwrotnego, tj. że sąd władny jest dowolnie kształtować treść orzeczenia na podstawie art. 42 § 3 k.k., w tym przede wszystkim swobodnie korzystać ze wskazanego wyjątku. Wynikającej rozbieżności nie da się usunąć za pomocą zwyczajnych środków mających na celu wyeliminowanie niejednolitości w stosowaniu prawa. Niejasność art. 42 § 3 k.k. w zakresie fragmentu "chyba, że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami" jest tego rodzaju, że dotyka prawnie chronionych interesów adresatów rzeczonego unormowania.
Pismem z 10 maja 2024 r. RPO wycofał zgłoszenie udziału w postępowaniu. Mimo to, Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 czerwca 2024 r., skargi konstytucyjnej A. W. orzekł, iż: Art. 42 § 3 ustawy - Kodeks karny, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim obliguje sąd do orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 ustawy - Kodeks karny, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 42 ust. 3 Konstytucji. W pozostałym zakresie TK umorzył postępowanie. Trybunał zauważył, że na etapie orzekania możliwość odstąpienia od wymierzenia dożywotniego zakazu uzależniona jest wyłącznie od wystąpienia wyjątku opartego na pojęciach niejasnych i niezrozumiałych dla przeciętnego odbiorcy. Wynikające z art. 42 ust. 3 Konstytucji domniemanie niewinności trwa do chwili uprawomocnienia się wyroku skazującego, wydanego przez rzeczowo, miejscowo i funkcjonalnie właściwy sąd i obejmuje także dokonanie przez ten sąd ustaleń co do stopnia zawinienia oskarżonego, konieczne do wymierzenia mu kary rozumianej jako ogół reakcji karnej na przestępstwo. Tym samym TK uznał, że sytuacja, w której ustawodawca automatycznie określa jedyną możliwą reakcję karną lub jej element, jest sprzeczna z tak rozumianym domniemaniem niewinności. W istocie bowiem nie sąd, ale ustawodawca podjął już wszystkie decyzje w zakresie stopnia winy i przełożył go na jedyny stosowny w jego ocenie wymiar kary. Powyższego nie zmienia wprowadzenie przez ustawodawcę możliwości odstąpienia od nałożenia tego środka karnego, jeśli zajdzie wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.