Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w sprawie przeprowadzonej weryfikacji podręczników szkolnych i postulatu usunięcia z nich pojęcia "praw zwierząt".

Z doniesień medialnych Rzecznik Praw Obywatelskich powziął informacje dotyczące przeprowadzanej przez Ministerstwo Edukacji i Nauki weryfikacji treści podręczników szkolnych oraz związanej z nią wypowiedzi Ministra Edukacji, który negatywnie ocenił sposób ujęcia tematyki ochrony zwierząt w jednym z podręczników przeznaczonych dla uczniów trzeciej klasy szkoły podstawowej, stwierdzając, że "pojęcie "prawa zwierząt" nie występuje w naukach prawnych" oraz że jest ono "związane ze sferą wyobrażeń ideologicznych".

Zdaniem Rzecznika powyższa wypowiedź Ministra może stać w sprzeczności z celami edukacji wczesnoszkolnej, zawartymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej(…), szczególnie w zakresie edukacji przyrodniczej oraz rozwoju emocjonalnego uczniów. Wypowiedź Ministra Edukacji może być odebrana jako kwestionowanie wartości, jaką jest wychowywanie dzieci i młodzieży w duchu odpowiedzialności i dbałości o dobrostan środowiska naturalnego, w tym edukowanie ich o systemie ochrony zwierząt w Polsce.

Rzecznik podkreślił, że mimo iż pojęcie "praw zwierząt" nie występuje wprost w obowiązujących w Polsce aktach normatywnych, obecne jest zarówno w zagranicznej, jak i polskiej literaturze prawniczej. Dyskusja dotycząca tego, czy zwierzęta mogą być podmiotem przysługujących im praw, pozostaje w sferze zainteresowania filozofii prawa i jako odrębne zagadnienie naukowe doczekało się wielu opracowań.

W ocenie Rzecznika za niepokojące należy uznać nadużywanie w niniejszej kwestii pojęcia "ideologii". Trzeba zgodzić się z opinią, że szkoła nie powinna być miejscem ideologicznej indoktrynacji, jednak należy też uznać, iż treść podstawy programowej kształcenia ogólnego powinna być wolna od indywidualnych uprzedzeń jej autorów. Możemy zaobserwować coraz częstsze działania dzieci i młodzieży, zorientowane na ochronę środowiska, w tym zwierząt, a także rosnącą świadomość społeczną w zakresie zagrożeń wywołanych zmianami klimatycznymi. Tymczasem wypowiedź Ministra może być odebrana jako próba podważenia zasadności takich działań oraz może sugerować, że różnorodne organizacje pozarządowe czy też ruchy działające na rzecz ochrony zwierząt, powiązane są ze szkodliwą i groźną dla dzieci i młodzieży, "ideologią".

Rzecznik zwrócił się z prośbą o udzielenie wyjaśnień w niniejszej sprawie oraz informację o obecnym stanie weryfikacji treści szkolnych podręczników.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki w piśmie z 7 czerwca 2021 r. oświadczył, iż nie dostrzega żadnego zagrożenia dla kształtowania wrażliwości dzieci i młodzieży na dobrostan zwierząt w związku z zaliczeniem pojęcia praw zwierząt do świata idei czy fikcji. Zdaniem Sekretarza Stanu problem nie tkwi w tym, czy zgodzimy się na istnienie pojęcia praw zwierząt czy nie. Pod egidą praw zwierząt, można przecież wprowadzać rozwiązania dla nich mniej korzystne od tych, które funkcjonowały wcześniej, pod innymi nazwami. Najistotniejsza jest ochrona zwierząt, która i tak będzie się zawsze sprowadzać do ludzkich wobec nich obowiązków. W efekcie spór o prawa zwierząt, to spór sztuczny i wyłącznie nominalny. Co do pytania Rzecznika o stan weryfikacji podręczników, Sekretarz Stanu poinformował, że Zespół zajmujący się tą problematyką zakończył pracę, a uwieńczeniem jego działalności było złożenie raportu. Informacja w tej sprawie (oraz tekst raportu) są dostępne w internecie.