Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie zasad przyznawania świadczeń pomocy materialnej dla studentów.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące zasad przyznawania świadczeń pomocy materialnej dla studentów.

Zgodnie z art. 93 ust. 2 pkt 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: PSWN), stypendium socjalne, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomoga, stypendium rektora oraz stypendium ministra przysługują na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, jednak nie dłużej niż przez okres 6 lat. Przedmiotem kontrowersji jest rozumienie wprowadzonego w tym przepisie ograniczenia czasowego w zakresie możliwości pobierania świadczeń pomocy materialnej.

Z jednej strony w uzasadnieniu do projektu ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym wskazano, że "[r]ealizując cel wynikający z art. 70 ust. 4 Konstytucji, w projekcie ustawy zawarto regulacje pozwalające na pobieranie stypendiów i zapomóg do momentu uzyskania wykształcenia wyższego, ale nie dłużej niż przez 6 lat". Z powyższego wynika, że okres 6 lat dotyczy czasu faktycznego pobierania świadczeń pomocy materialnej, nie zaś możliwości ubiegania się przez studenta o taką pomoc. Z drugiej strony ze stanowiska Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 lutego 2019 r. wynika przeciwna konkluzja. W stanowisku tym czytamy, że "[w] opinii Ministerstwa, omawiany artykuł określa łączny okres (nieprzekraczający 6 lat), w którym danej osobie przysługuje możliwość ubiegania się o świadczenia w ramach studiów - niezależnie od ich rodzaju i długości trwania, jak też uczelni, na których są odbywane. Tym samym dla biegu tego terminu nie ma znaczenia, czy student występuje o świadczenia oraz czy je pobiera".

Powyższe stanowisko miało decydujący wpływ na praktykę przyznawania świadczeń pomocy materialnej w uczelniach. Obecnie uczelnie interpretując wynikające z art. 93 ust. 2 pkt 1 PSWN ograniczenie czasowe przyjmują, że okres 6 lat związany jest jedynie z faktem posiadania statusu studenta, co jest warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym dla uzyskania świadczeń pomocy materialnej. Studenci, nie zgadzając się z taką wykładnią przepisów, składają skargi na decyzje w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pomocy materialnej do sądów administracyjnych.

Sądy zaś zwracają uwagę, że żadna z regulacji zawartych w art. 93 i 94 PSWN nie wiąże prawa do stypendium z nadmiernie długim okresem studiowania, który może być spowodowany nie tylko nieprzykładaniem się do nauki, lecz sytuacją zdrowotną, losową czy ekonomiczną. Ponadto sądy wskazują, że nieuprawnione jest odwoływanie się w procesie wykładni art. 93 ust. 2 pkt 1 PSWN do poglądów orzecznictwa wypracowanych na tle stosowania uprzednio obowiązującego art. 184 ust. 5 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, wprowadzającego również czasowe ograniczenia pobierania stypendium, z uwagi na odmienne brzmienie tych przepisów.

Rzecznik podkreślił, że negatywne konsekwencje odmiennych interpretacji art. 93 ust. 2 pkt 1 PSWN ponoszą studenci. Z uwagi na długotrwałość postępowań przed sądami administracyjnymi może się okazać, że niektórzy z nich ukończą studia zanim uzyskają prawomocne orzeczenie w swojej sprawie. Tymczasem dla niektórych studentów uzyskanie wsparcia materialnego o charakterze socjalnym ma podstawowe znaczenie w perspektywie możliwości kontynuowania studiów.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w niniejszej sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Edukacji i Nauki w piśmie z 18 marca 2021 r. poinformował, że w ocenie resortu edukacji i nauki nie jest zasadne finansowe wspieranie ze środków publicznych kształcenia trwającego dłużej niż standardowy okres studiów, niezbędny do uzyskania wykształcenia wyższego. Terminowa realizacja procesu kształcenia przez studenta ma istotne znaczenie także z punktu widzenia finansów publicznych, szczególnie w przypadku kształcenia na studiach stacjonarnych w uczelniach publicznych, które są bezpłatne dla studentów, zaś ciężar ich finansowania spoczywa solidarnie na podatnikach. Tymczasem interpretacja części wojewódzkich sądów administracyjnych dotycząca okresu przysługiwania świadczeń pozwala na dalsze wspieranie studentów, którzy przedłużają okres studiowania, poprzez rozpoczynanie studiów i rezygnowanie z ich ukończenia, a następnie podejmowanie studiów na innych kierunkach. Może to generować zarzuty nierównego traktowania obywateli i naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej w stosunku do studentów, którzy są w stanie zdobyć wykształcenie wyższe w okresie 6 lat. Jednocześnie Minister wskazał, że w związku z wątpliwościami dotyczącymi stosowania art. 93 ust. 2 pkt 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z uwagi na ogólną jego redakcję przyjętą przez ustawodawcę, resort szkolnictwa wyższego i nauki przygotował propozycję zmiany do ww. ustawy polegającej na doprecyzowaniu omawianego przepisu w kierunku powiązania okresu przysługiwania świadczeń z okresem studiowania, w tym także z uwzględnieniem postulatów środowiska akademickiego, w szczególności reprezentantów środowiska uczelni medycznych.