Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie przyszłości diagnostyki prenatalnej w Polsce.

W związku z wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. (sygn. akt K 1/20), obecnie w Polsce niedopuszczalne jest przerwanie ciąży w przypadku, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę, że nadrzędnym celem przeprowadzania badań prenatalnych, czyli interwencji służących diagnostyce rozwijającego się w organizmie kobiety dziecka, jest wykrycie istnienia zmian patologicznych płodu i następnie - o ile to możliwe - zastosowanie terapii jeszcze na etapie rozwoju prenatalnego człowieka bądź tuż po jego urodzeniu. W szczególności dzięki odpowiedniej diagnostyce płodu możliwe jest wykrycie na wczesnym etapie jego rozwoju najczęstszej wady wrodzonej płodu, jaką jest wada serca i wdrożenie interwencji medycznych służących zapobiegnięciu wcześniactwu, porodowi martwego dziecka czy dziecka w ciężkim stanie. W sytuacjach, gdy choroba jest nieuleczalna, informacja o wadzie genetycznej lub rozwojowej płodu może pomóc rodzicom w przygotowaniu się, także psychicznym, na narodziny dziecka z niepełnosprawnością. Do niedawna Polki na podstawie wyników badań prenatalnych mogły także skorzystać z zabiegów legalnej aborcji.

W związku z ogłoszeniem, a następnie wejściem w życie ww. wyroku TK szereg gremiów eksperckich zwróciło uwagę na negatywne konsekwencje, jak rozstrzygnięcie to może przynieść dla rozwoju diagnostyki prenatalnej. Powyższe obawy potwierdziły również ekspertki, które wzięły udział w zorganizowanym przez RPO webinarium "Dostęp do badań prenatalnych po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. w sprawie K 1/20". Wskazały one także na systemowe problemy, które istniały już przed wejściem w życie wyroku Trybunału w zakresie dostępu do badań prenatalnych. W szczególności zwróciły uwagę na niedofinansowanie badań prenatalnych oraz niewystarczające wsparcie, w tym wsparcie materialne, ze strony państwa dla kobiet w przypadku, gdy istnieje ryzyko wystąpienia wady u płodu oraz dla matek i rodzin. Ekspertki podkreśliły również, że w Polsce istnieje szereg barier organizacyjnych i instytucjonalnych w dostępie do badań prenatalnych. Skuteczność zapewnienia dostępu do diagnostyki prenatalnej nie jest też, w ocenie Rzecznika, w sposób należyty monitorowa.

Mając na uwadze powyższe, Rzecznik zwrócił się do Premiera z prośbą o podjęcie pilnych działań o charakterze systemowym zmierzających do poprawy dostępu do badań prenatalnych w Polsce.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 23 lutego 2021 r. wyjaśnił, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. sygn. akt K 1/20, nie wpływa na uregulowania w zakresie przeprowadzania badań prenatalnych i dostępności do nich. Należy wyraźnie podkreślić, że badania prenatalne są przede wszystkim badaniami o charakterze profilaktyczno-diagnostycznym, ich przeprowadzenie nie powinno być zatem i nie jest utożsamiane wyłącznie ze stwierdzeniem okoliczności dopuszczających możliwość przerwania ciąży. Mając na uwadze powyższe, każda osoba sprawująca opiekę nad kobietą w ciąży ma obowiązek, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, wykonania lub skierowania m.in. na nieinwazyjne badania prenatalne w postaci badań ultrasonograficznych. Badania te są jedną z podstaw do ewentualnego wykonania pogłębionej diagnostyki zgodnie z programem badań prenatalnych. Sekretarz Stanu poinformował także, że w celu zwiększenia świadomości przyszłych rodziców w zakresie przysługujących im świadczeń zdrowotnych w ramach standardu opieki okołoporodowej, w tym badań prenatalnych, rozważa się uwzględnienie w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2021-2025 działań mających na celu upowszechnianie rozwiązań systemowych w opiece prekoncepcyjnej i okołoporodowej.