Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie braku możliwości zaskarżenia postanowienia rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego prowadzonego w sprawie studenta bądź doktoranta z dnia 2020-12-11.
Wystąpienie do Ministra Edukacji i Nauki w sprawie braku możliwości zaskarżenia postanowienia rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego prowadzonego w sprawie studenta bądź doktoranta.
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi obywateli, dotyczące braku możliwości zaskarżenia postanowienie rzecznika dyscyplinarnego w przedmiocie umorzenia postępowania wyjaśniającego prowadzonego w sprawie studenta bądź doktoranta.
Zgodnie z art. 313 ust. 2 i 3 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej jako: PSWN), po zakończeniu postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny do spraw studentów umarza postępowanie lub kieruje do komisji dyscyplinarnej wniosek o ukaranie. Rzecznik dyscyplinarny może również złożyć wniosek do rektora o wymierzenie kary upomnienia. Szczegółowy tryb procedowania w postępowaniu wyjaśniającym i dyscyplinarnym określa § 11 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 września 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego w sprawach studentów, a także sposobu wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia. Wynika z niego m.in., że rzecznik dyscyplinarny wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego, jeżeli postępowanie wyjaśniające nie dostarczyło podstaw do skierowania do komisji dyscyplinarnej wniosku o ukaranie i do złożenia do rektora wniosku o wymierzenie kary upomnienia lub wystąpiły przesłanki określone w odpowiednio stosowanym art. 17 § 1 Kodeksu postępowania karnego. Zatwierdzone przez rektora postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego wraz z uzasadnieniem doręcza się studentowi, którego czynu dotyczyło postępowanie wyjaśniające, i jego obrońcy, jeżeli został ustanowiony, a także pokrzywdzonemu, jak również osobie, która zawiadomiła o popełnieniu czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego. Podmioty te, w świetle obowiązujących przepisów, nie mają jednak możliwości wzruszenia postanowienia o umorzeniu postępowania wyjaśniającego. W szczególności ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie w zakresie postępowań wyjaśniających w sprawach dotyczących studentów i doktorantów1 regulacji podobnej do tej dotyczącej postępowań wyjaśniających w sprawach nauczycieli akademickich. W tym drugim przypadku, zgodnie z art. 289 ust. 2 PSWN na postanowienie rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego, w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia, osobie, której czynu dotyczy to postępowanie, osobie, która zawiadomiła o popełnieniu czynu mającego znamiona przewinienia dyscyplinarnego, pokrzywdzonemu oraz organowi, który polecił rozpoczęcie prowadzenia sprawy, przysługuje zażalenie do właściwej komisji dyscyplinarnej.
Rzecznik zwrócił uwagę, że zasady prowadzenia postępowań dyscyplinarnych były wielokrotnie przedmiotem oceny ze strony Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przepisy art. 42-45, a także art. 78 Konstytucji znajdują zastosowanie do oceny nie tylko regulacji o stricte karnym charakterze, ale też odpowiednio do innych regulacji o charakterze represyjnym. Niewątpliwe znajdują one zastosowanie do podstaw i procedury odpowiedzialności dyscyplinarnej. Nie ulega wątpliwości, że spór o prawidłowość podstaw prawnych dokonanego przez rzecznika dyscyplinarnego umorzenia postępowania wyjaśniającego prowadzonego przeciwko obwinionemu studentowi stanowi sprawę w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, która powinna podlegać kontroli sądowej. Prawo do sądu wzmacnia natomiast wyrażona w art. 78 Konstytucji gwarancja instancyjności jako proceduralna zasada postępowania sądowego i administracyjnego.
Przyjęty przez ustawodawcę model postępowania dyscyplinarnego przewiduje wprawdzie instytucję zatwierdzenia postanowienia rzecznika dyscyplinarnego przez rektora, tj. przez organ, który zgodnie z art. 309 ust. 1 PSWN powołuje rzecznika, jednak w ocenie Rzecznika, charakter tej instytucji może budzić wątpliwości i w praktyce nie gwarantuje uczestnikom postępowania właściwej ochrony ich konstytucyjnych wolności i praw. Przede wszystkim obowiązujące przepisy prawa nie regulują trybu i procedury dokonania zatwierdzenia przez wskazany w ustawie i rozporządzeniu organ, w szczególności brak jest wskazanych przesłanek, którymi kierować się winien organ dokonując zatwierdzenia postanowienia o umorzeniu postępowania wyjaśniającego przez rzecznika dyscyplinarnego. Ponadto procedura zatwierdzenia postanowień rzecznika dyscyplinarnego, nie przewiduje możliwości ustosunkowania się do tych wniosków i postanowień przez uczestników postępowania wyjaśniającego.
W świetle przywołanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, odstępstwo od zasady, którą jest prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, powinno być podyktowane szczególnymi okolicznościami, a tego wymogu kwestionowane przepisy nie spełniają. Biorąc nawet pod uwagę specyfikę spraw dyscyplinarnych w sprawach studentów, trudno dopatrzyć się szczególnych okoliczności, które usprawiedliwiałyby pozbawienie uczestników postępowania dyscyplinarnego środka odwoławczego od orzeczenia dotyczącego istoty oraz przedmiotu tego postępowania. Zgodnie z art. 318 PSWN od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej służy skarga do sądu administracyjnego, przepis ten nie pozwala jednak na kontrolę postanowienia kończącego sprawę już na etapie postępowania wyjaśniającego.
Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu wprowadzenia do PSWN regulacji pozwalającej na zaskarżenie postanowienia rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego prowadzonego w sprawie studenta bądź doktoranta.