Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw z dnia 2020-11-06.
Wystąpienie do Minister Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw.
Rzecznik Praw Obywatelskich z zadowoleniem przyjął podjęcie prac nad nowelizacją ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (dalej jako: u.o.w.r.i.s.p.z.). Analiza przedstawionego projektu ustawy skłania jednak do wniosku, iż proponowane rozwiązania legislacyjne są dalece niewystarczające, gdyż nie rozwiązują w pełni zgłaszanych przez Rzecznika postulatów zmiany prawa w obszarze szeroko rozumianego systemu opieki nad dzieckiem.
Przede wszystkim doprecyzowania wymaga art. 139a ust. 1 pkt 3 u.o.w.r.i.s.p.z., w myśl którego do zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, zespołu do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka umieszczonego w instytucjonalnej pieczy zastępczej oraz dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego należy sporządzanie opinii o zasadności przysposobienia związanego ze zmianą miejsca zamieszkania dziecka na miejsce zamieszkania poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej mającej na celu stwierdzenie, że przysposobienie to leży w jego najlepszym interesie.
Rzecznik zwrócił uwagę, że z omawianego unormowania nie wynika, aby przed wydaniem opinii o zasadności przysposobienia związanego ze zmianą miejsca zamieszkania dziecka na miejsce zamieszkania poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej organ zobowiązany był do uzyskania formalnego rozstrzygnięcia/informacji stanowiącego o tym, że brak jest możliwości unormowania sytuacji prawnej dziecka z wykorzystaniem możliwości występujących w kraju. Brak obowiązku uzyskania jakiegokolwiek dokumentu potwierdzającego wyczerpanie możliwości poszukiwania dla dziecka rodziny w Polsce, ze szczegółowym opisem przeprowadzonych poszukiwań, bez znalezienia kandydata na rodzica adopcyjnego powoduje, że wydawana opinia nie jest poparta żadnym materiałem dowodowym gwarantującym realizację zasady prymatu adopcji krajowej.
Taki kształt przepisu art. 139a u.o.w.r.i.s.p.z. powoduje, że opinia, która ma na celu stwierdzenie, że przysposobienie zagraniczne leży w najlepszym interesie dziecka przybiera charakter uznaniowy i może budzić wątpliwości co do rzetelności jej sporządzenia i niepodważalności ustaleń. W powyższym aspekcie przewidziane w projekcie ustawy w art. 1 pkt 35 upoważnienie dla ministra właściwego do spraw rodziny do opracowania i wydania standardów dotyczących organizacji i prowadzenia ośrodków adopcyjnych nie jest wystarczające.
Na gruncie obowiązujących przepisów (art. 145 ust. 3 u.o.w.r.i.s.p.z. oraz § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 sierpnia 2012 r. w sprawie udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie), zdaniem Rzecznika, konieczne nie tylko ujednolicenie daty początkowej pierwszego etapu usamodzielnienia wychowanków, ale wydłużenie tego okresu ze względu m.in. na czas oczekiwania na przydział mieszkań socjalnych. Odpowiednio wczesne zgłoszenie wychowanka daje nadzieję na to, że w momencie usamodzielnienia, będzie mieć szansę na otrzymanie lokalu mieszkalnego.
Rzecznik wskazał ponadto, iż w przeważającej większości mieszkania socjalne i komunalne, jeśli wychowanek je otrzyma, wymagają gruntownego przystosowania do zamieszkania, a pomoc na ten konkretny cel w ramach procesu usamodzielnienia nie jest przewidziana. Konieczna jest zatem weryfikacja zapisów ustawowych.
Rzecznik zauważył także, że istnieje potrzeba wprowadzenia ustawowej regulacji umożliwiającej pozyskanie wiedzy o polskich dzieciach adoptowanych za granicę. W obowiązującym porządku prawnym nadal brak jest podstaw do działań w ramach śledzenia losów dziecka po przysposobieniu międzynarodowym.
W opinii Rzecznika, zasadne jest też utworzenie centralnego rejestru danych o osobach pełniących funkcję rodziny zawodowej lub rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzących rodzinny dom dziecka, a także centralnego rejestru placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych oraz wolnych miejsc w tych placówkach.
Ponadto zasadnicze wątpliwości Rzecznika budzi treść art. 1 pkt 29 opiniowanego projektu ustawy, na mocy którego zmienia się art. 167 u.o.w.r.i.s.p.z. odnoszący się do subsydiarności przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na miejsce zamieszkania w innym państwie. Według obowiązującego brzmienia art. 167 u.o.w.r.i.s.p.z. przesłanką kwalifikacji do adopcji międzynarodowej nie jest brak odpowiedniego zastępczego środowiska rodzinnego w kraju, lecz brak rodziny adopcyjnej w kraju. W ocenie Rzecznika nie ma sprzeczności między 1142 K.r.o. a art. 167 u.o.w.r.i.s.p.z., który odpowiada kierunkowi orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie wykładni art. 1142 K.r.o. Na gruncie u.o.w.r.i.s.p.z. kwalifikacja dziecka do adopcji następuje bez kontekstu adopcji międzynarodowej co oznacza, iż uprawnione organy już wcześniej uznały, że właściwym środkiem opiekuńczym dla dziecka będzie właśnie adopcja, a nie inna forma rodzinnej pieczy zastępczej. Na tym etapie postępowania przedsądowego sprawdzeniu podlegają więc możliwości adopcji przez kandydatów zamieszkałych w kraju, a dopiero po bezskutecznym poszukiwaniu następuje kwalifikacja do adopcji międzynarodowej. Dlatego, zdaniem Rzecznika, projektowana zmiana art. 167 u.o.w.r.i.s.p.z. nie jest zasadna.