Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra do spraw Unii Europejskiej w sprawie sprzeciwu Polski wobec konkluzji Rady Unii Europejskiej w związku z użyciem w dokumencie sformułowania "gender".

Rzecznik Praw Obywatelskich z zaniepokojeniem i zdziwieniem przyjął wiadomość o braku poparcia przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej w Radzie Unii Europejskiej dla konkluzji prezydencji dotyczących "Karty praw podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i zmian cyfrowych" ze względu na użyte w nim sformułowanie "gender equality". Z dostępnych publicznie informacji wynika, że strona polska uzasadniła swoje stanowisko niewystępowaniem pojęcia "gender" na gruncie Traktatów stanowiących podstawę Unii, ani Karty praw podstawowych UE oraz jego oceną jako znaczeniowo niejasnego.

Przedmiotowe konkluzje prezydencji potwierdzają przywiązanie państw członkowskich UE (wszystkich, poza Polską) do zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. Odwołują się również do współpracy UE z Radą Europy w propagowaniu równości płci (ang. gender equality) i praw kobiet oraz w zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Potwierdzają wreszcie konieczność uwzględnienia zasady równości w dyskusji na temat sztucznej inteligencji, w odniesieniu do jednego z jej aspektów - równości płci. W ocenie Rzecznika brak Rzeczypospolitej Polskiej w gronie państw członkowskich UE deklarujących powyższe negatywnie rzutuje na wizerunek Polski jako państwa ceniącego normatywny standard równości płci, podniesiony na poziomie Unii Europejskiej do rangi wartości, celu i zasady ogólnej prawa. Może też być odczytany jako niepokojący komunikat dla osób, których te działania mają dotyczyć, a więc w szczególności kobiet.

Rzecznik wskazał, iż pojęcie "gender"/"płci" oraz "gender equality"/"równości/równouprawnienia płci" są pojęciami ugruntowanymi w prawie unijnym, a wraz z nim - w wieloskładnikowej polskiej przestrzeni prawa. Jako semantycznie dookreślone powinny być w nadanym im unijnym - jasnym i niebudzącym wątpliwości - znaczeniu stosowane przy wykonywaniu kompetencji przez instytucje Unii oraz państwa członkowskie, w zakresie, w jakim działają one w sferach objętych prawem UE. Dotyczy to nie tylko procesu stanowienia prawa, ale także jego wykładni. Odmienna i odosobniona ocena pojęcia "gender" w perspektywie prawa unijnego, prezentowana przez stronę polską podczas prac Rady Unii Europejskiej, w ocenie Rzecznika, stawia pod znakiem zapytania determinację Rzeczypospolitej Polskiej w zwalczaniu dyskryminacji ze względu na płeć i kreowaniu polityk zapewniających równość de iure i de facto kobiet i mężczyzn, stanowiącej jeden z głównych celów UE. Dążenie do równouprawnienia płci w pełni wpisuje się także w wartości polskiej Konstytucji, a zatem kwestionowanie tego pozostaje niezrozumiałe i wywołuje niepokój Rzecznika Praw Obywatelskich jako niezależnego organu ds. równego traktowania.

W związku z powyższym, Rzeczniku zwrócił się do Ministra z prośbą o ustosunkowanie się do przedstawionego zagadnienia, z uwzględnieniem zobowiązań Polski w krajowym i międzynarodowym porządku prawnym do przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć oraz zapewnienia równouprawnienia kobiet i mężczyzn.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister do spraw Unii Europejskiej w piśmie z 1 grudnia 2020 r. poinformował, że stanowisko wobec projektu Konkluzji dotyczących Karty praw podstawowych w obszarze sztucznej inteligencji i zmian cyfrowych zostało zaprezentowane przez Polskę zgodnie z przyjętymi przez Komitet do Spraw Europejskich instrukcjami na posiedzenia Komitetu Stałych Przedstawicieli COREPER 2 w dniach 7 i 21 października 2020 r. Zgodnie z powyższym stanowiskiem, Rząd RP sprzeciwił się stosowaniu w punkcie 2 projektu Konkluzji wyrażenia „gender equality”, ponieważ pojęcie to jest niejasne znaczeniowo. Brak jego definicji i jednoznacznego rozumienia dla wszystkich państw członkowskich może sprawiać, że pojęcie będzie podlegać ewolucji, implikując dalsze problemy semantyczne. RP stoi na stanowisku, że dokumenty unijne powinny opierać się na terminologii przyjętej w prawie pierwotnym, takim jak „equality between women and men”. Ani Traktaty, ani Karta praw podstawowych UE nie posługują się pojęciem „gender”. Art. 2 i 3 ust. 3 TUE wprost odwołują się do równości kobiet i mężczyzn („equality between women and men”), podobnie jak art. 23 wspomnianej Karty praw podstawowych.