Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości oraz Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie skutecznej pomocy osobom opuszczającym zakłady karne.

Pismem z dnia 18 października 2019 r. Prezes Najwyższej Izby Kontroli przekazał Rzecznikowi Praw Obywatelskich Informację o wynikach kontroli "Pomoc społeczna świadczona osobom opuszczającym zakłady karne", przeprowadzonej w okresie 2015 - I półrocze 2018 r. Celem kontroli było ustalenie, czy gminy zapewniają skuteczną pomoc osobom opuszczającym zakłady karne.

Z zawartych w raporcie danych wynika, że co roku z zakładów karnych zwalnianych jest około 80 tysięcy osadzonych, w tym około 50 tysięcy osób, wobec których po raz pierwszy zakończono wykonywanie kary pozbawienia wolności lub po raz pierwszy udzielono zwolnienia warunkowego. Około 40% osób po raz pierwszy zwolnionych ponownie popełnia przestępstwo w ciągu kolejnych 5 lat. Prawie 45% ponownych przestępstw popełniana jest w pierwszym roku po opuszczeniu jednostki penitencjarnej. Najczęstszymi przyczynami powrotu do przestępstwa są: trudności w znalezieniu pracy, brak jakiegokolwiek miejsca zakwaterowania i powrót do środowiska przestępczego, niedostateczne warunki materialne, a także niechęć ze strony otoczenia.

Osoby zwolnione z zakładów karnych należą do najbardziej zagrożonych wykluczeniem społecznym. Niezbędnym elementem zapobiegania przestępczości i jej skutkom jest szeroko pojęta pomoc postpenitencjarna. Wsparcia osobom mającym trudności adaptacyjne po zwolnieniu z zakładu karnego udzielają m.in. ośrodki pomocy społecznej. Tymczasem kontrola NIK wykazała, że współpraca ośrodków pomocy społecznej z zakładami karnymi i aresztami śledczymi polegała wyłącznie na zasięganiu w jednostkach penitencjarnych informacji dotyczących daty ponownego zatrzymania osoby korzystającej ze wsparcia po zwolnieniu z jednostki penitencjarnej, przewidywanego czasu pobytu w zakładzie karnym, a także wysokości środków finansowych uzyskanych z tytuły pracy wykonywanej podczas osadzenia.

Osoby opuszczające zakłady karne powinny mieć przede wszystkim dostęp do informacji o możliwościach uzyskania wsparcia adekwatnego do indywidualnych potrzeb. Niestety, jedna czwarta ankietowanych przez NIK byłych osadzonych podała, że na terenie zakładu karnego nie otrzymała niezbędnych informacji o możliwościach uzyskania wsparcia. Jednocześnie, skontrolowane ośrodki pomocy społecznej sporadycznie otrzymywały informacje o potrzebach osób zwalnianych z zakładów karnych. Dlatego w ocenie Rzecznika , konieczne jest zwiększenie współpracy jednostek penitencjarnych z ośrodkami pomocy społecznej w udzielaniu wsparcia byłym więźniom w powrocie do społeczeństwa.

Co istotne, Najwyższa Izba Kontroli zarekomendowała rozważenie przez Ministra Sprawiedliwości wprowadzenia, finansowanego z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej - Funduszu Sprawiedliwości, specjalnego programu, adresowanego do byłych więźniów poszukujących pracy, uzupełniającego pomoc świadczoną osobom mającym trudności adaptacyjne po zwolnieniu z zakładów karnych, którego celem byłoby wsparcie w pozyskaniu zatrudnienia.

Ponadto, zdaniem Rzecznika, zasadne wydaje się także utworzenie ogólnopolskiej readaptacyjnej bazy danych, zawierającej praktyczne informacje o aktualnych możliwościach otrzymania lokalnego wsparcia readaptacyjnego. Informacje zawarte w bazie danych powinny być udostępniane osadzonym.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o wskazanie, jakie działania podjęło Ministerstwo Sprawiedliwości w celu realizacji wymienionych powyżej wniosków pokontrolnych przedstawionych przez Najwyższą Izbę Kontroli.

Do Dyrektora Generalnego SW Rzecznik zwrócił się z prośbą o zajęcie stanowiska w kwestiach poruszonych w niniejszym wystąpieniu.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w piśmie z 3 grudnia 2020 r. wyjaśnił, że zgodnie z obowiązującymi przepisami na dyrektorach jednostek penitencjarnych spoczywa obowiązek udzielania systemowej pomocy postpenitencjarnej oraz organizowanie zajęć indywidualnych i grupowych, ułatwiających powrót do środowiska otwartego osobom przebywającym w aresztach śledczych i zakładach karnych oraz zwalnianym z tych jednostek. W polskim systemie penitencjarnym obowiązuje zasada indywidualizacji wykonania kary pozbawienia wolności. Oznacza to, że na bazie zdiagnozowanych deficytów dobierane są właściwe metody oddziaływań na skazanych. Dyrekcja Generalna SW w pełni podziela wyrażony przez Rzecznika pogląd, że jednymi z kluczowych przyczyn powrotu do przestępstwa po wcześniejszym odbyciu kary są takie przesłanki jak trudności w znalezieniu pracy, brak jakiegokolwiek miejsca zakwaterowania, niedostateczne warunki materialne oraz niechęć ze strony otoczenia. Uwzględniając te elementy Służba Więzienna wypracowała i stosuje metody mające na celu niwelowanie tych czynników. W procesie zmiany osób pozbawionych wolności jednym z najważniejszych środków oddziaływań resocjalizacyjnych pozostaje praca. Tworzenie możliwości wykonywania pracy jak największej liczbie skazanych jest z punktu widzenia oceny skuteczności prowadzonych oddziaływań fundamentalne. Wykonywanie zorganizowanego zajęcia sprzyja zdobyciu kwalifikacji zawodowych oraz uczy szeregu umiejętności społecznych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania po zwolnieniu z więzienia. Wskazywana przez RPO potrzeba stworzenia ogólnopolskiej readaptacyjnej bazy danych, zawierającej praktyczne informacje o aktualnych możliwościach otrzymania lokalnego wsparcia readaptacyjnego jest w ocenie Dyrekcji Generalnej SW cenną i pożądaną inicjatywą, wykraczającą jednak znacznie poza kompetencje Służby Więziennej oraz jej ustawowe umocowanie i możliwości np. finansowania lub obsługi kadrowej.