Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Prezesa Związku Banków Polskich w sprawie problemu zajmowania na rachunkach bankowych środków, które zgodnie z przepisami nie podlegają zajęciu.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływa coraz więcej skarg od obywateli, dotyczących zajęcia przez komornika sądowego na rachunku bankowym środków, które zgodnie z obowiązującymi przepisami nie podlegają egzekucji, bowiem - w szczególności - są to świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne oraz świadczenie wychowawcze, świadczenia, dodatki i inne kwoty przyznane na podstawie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (art. 833 § 6 i 7 Kodeksu postępowania cywilnego). Chodzi więc o środki, których celem jest zabezpieczenie podstawowych potrzeb egzystencjalnych osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej i wymagających wsparcia ze strony państwa.

Taka sytuacja jest szczególnie niepożądana i dotkliwa dla dłużników w obecnym stanie epidemii, kiedy to coraz więcej osób zmuszonych jest do korzystania ze świadczeń pomocowych, z uwagi na coraz trudniejszą sytuację materialną. Co istotne, także przepisy szczególne, określające formy i zasady pomocy m.in. dla obywateli w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych przewidują zwolnienie spod egzekucji niektórych świadczeń pomocowych.

Celem przeciwdziałania zagrożeniu, że w ramach egzekucji z rachunku zajęte zostaną również środki, które na mocy przepisów szczególnych zajęciu nie podlegają, ustawa o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw umożliwiła prowadzenie przez banki dla osób otrzymujących pomoc ze strony państwa w formie różnego rodzaju świadczeń niepodlegających egzekucji, wyodrębnionych rachunków rodzinnych, do których komornicy nie będą mieli dostępu. Zgodnie z art. 49 ust. 4 Prawa bankowego rachunki rodzinne mogą być prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych, którym przyznano niepodlegające egzekucji świadczenia, dodatki, zasiłki oraz inne kwoty, o których mowa w art. 833 § 6 i 7 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego z wyjątkiem świadczeń alimentacyjnych, zwane dalej "świadczeniami niepodlegającymi egzekucji".

Zgodnie z art. 52 a Prawa bankowego otwarcie i prowadzenie rachunku rodzinnego oraz wypłaty z tego rachunku w banku, w którym rachunek jest prowadzony, są wolne od jakichkolwiek opłat i prowizji. Bank nie pobiera opłat i prowizji za wydanie instrumentu płatniczego do rachunku rodzinnego, jego miesięczne utrzymanie oraz wypłaty z wykorzystaniem tego instrumentu przy użyciu bankomatów tego banku. Na rachunek rodzinny mogą być wpłacane wyłącznie środki pieniężne pochodzące ze świadczeń niepodlegających egzekucji. Wpłaty na rachunek rodzinny mogą być dokonywane wyłącznie z rachunków bankowych jednostek wypłacających świadczenia niepodlegające egzekucji.

Rachunek rodzinny wydaje się więc być adekwatnym i najprostszym instrumentem, umożliwiającym ochronę dłużników przed zajęciem - w ramach rachunku bankowego - także środków niepodlegających egzekucji. Trzeba jednak podkreślić, że prowadzenie rachunku rodzinnego nie jest obowiązkiem banku; jest to jeden z wielu produktów, które może on - wg własnego uznania - oferować klientom. Jak wskazano wyżej, do Biura RPO wpływa bardzo wiele skarg dotyczących zajmowania w ramach zwykłego rachunku także środków, które zajęciu nie podlegają, co wskazuje na to, że w praktyce rachunek rodzinny nie jest znany i wykorzystywany przez obywateli.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Prezesa ZBP z prośbą o poinformowanie o praktyce banków w omawianym zakresie, w tym - jeśli to możliwe - o wskazanie danych liczbowych na temat oferowania rachunku bankowego przez poszczególne banki oraz zainteresowania takim instrumentem ze strony obywateli. Rzecznik poprosił również o rozważenie możliwości podjęcia, w ramach kompetencji Związku Banków Polskich, działań na rzecz upowszechnienia prowadzenia tego rodzaju rachunku przez funkcjonujące w Polsce banki oraz informowania obywateli o istnieniu możliwości zawarcia umowy rachunku rodzinnego i płynących z tego korzyściach.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Prezes Związku Banków Polskich w piśmie z 4 listopada 2020 r. wyjaśnił, że w świetle obowiązujących przepisów, co do zasady wszystkie środki znajdujące się na rachunku oszczędnościowym, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym oraz na rachunku terminowych lokat oszczędnościowych podlegają zajęciu. Od wskazanej zasady przewidziane są ustawowe wyjątki (tzw. przywileje egzekucyjne dla dłużnika), które jednak nie podlegają wykładni rozszerzającej (exceptiones non sunt extendendae). Z punktu widzenia obowiązków banku, zgodnie z art. 890 k.p.c. zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego, jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zakazie wypłat z tego rachunku i obejmuje również kwoty, które nie były na rachunku bankowym. Bank jest niejako wykonawcą dyspozycji skierowanej do niego przez organ egzekucyjny, zaś w przypadku naruszenia przepisów dotyczących obowiązków banków w zakresie egzekucji z rachunków bankowych, bank odpowiada za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę. W opinii Prezesa ZBP trudno zatem wyobrazić sobie, aby wobec faktu automatyzacji obsługi zawiadomień o zajęciu rachunku bankowego związanej z jej ustawową elektronizacją, bank miał obowiązek analizowania, z jakiego tytułu pochodzą wpływy na rachunku dłużnika, tym bardziej, iż tytuły przelewów mogą być rozmaicie opisane. To przede wszystkim dłużnik winien wykazać się starannością, a w przypadku zajęcia rachunku podnieść, iż określone środki pieniężne są zwolnione spod egzekucji i jako takie winny być zwolnione spod zajęcia.