Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie pieczy zastępczej.

Problematyka przestrzegania praw dziecka jest jednym z ważnych obszarów działalności Rzecznika Praw Obywatelskich, a niedostatki w systemie opieki na dzieckiem pozbawionym czasowo lub trwale pieczy rodziców, zawsze wzbudzają szczególny niepokój.

Piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia dziecku opieki i wychowania przez rodziców, a za jej organizację odpowiada powiat realizując zadanie własne. Funkcjonowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego oraz zawodowych rodzin zastępczych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego reguluje ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (dalej jako: u.o.w.r.i.s.p.z.) oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie instytucjonalnej pieczy zastępczej.

Odebranie dziecka rodzicom lub opiekunom prawnym i umieszczenie w pieczy zastępczej odbywa się na podstawie orzeczenia sądu. Wyjątkiem są działania w trybie interwencyjnym podejmowane wówczas, gdy dziecko znajdzie się w sytuacji kryzysowej i zagrożone jest jego życie lub zdrowie. W takich sytuacjach nadzwyczajnych dziecko do jednostek pieczy zastępczej o charakterze pogotowia opiekuńczego instytucjonalnego lub rodzinnego trafia w trybie natychmiastowym. Z tym, że dzieci do 10. roku życia powinny być umieszczane w placówce rodzinnej.

W lipcu 2020 r. Najwyższa Izba Kontroli - dalej NIK opublikowała Informację o wynikach kontroli P/19/043 "Opieka nad dziećmi w pogotowiach opiekuńczych i rodzinnych". Kontrola dotyczyła funkcjonowania systemu zapewnienia opieki dzieciom, które znalazły się w sytuacji kryzysowej i zostały odebrane z pieczy rodzinnej w trybie interwencyjnym z powodu zagrożenia zdrowia, a nawet życia.

Analiza przedstawionych przez NIK ustaleń kontroli nasuwa szereg krytycznych uwag i zastrzeżeń. Rzecznik podziela wyrażoną w Informacji "Opieka nad dziećmi w pogotowiach opiekuńczych i rodzinnych" ocenę, iż obecny system opieki nad dziećmi w pogotowiach opiekuńczych i rodzinnych funkcjonuje w sposób naruszający ustawowe prawo dzieci do stabilnego środowiska wychowawczego. Na uwzględnienie zasługują także wskazywane przez NIK postulaty wdrożenia działań zmierzających do poprawy tego stanu rzeczy i zwiększenia zabezpieczenia praw dzieci przebywających w pieczy zastępczej.

Rzecznik podkreślił, że państwo powinno gwarantować rozwiązania stymulujące rodziny zastępcze, w szczególności zawodowe, do podejmowania się trudu wychowania dzieci, nad którymi rodzice nie sprawują bezpośredniej pieczy. Polityka w tej sferze winna być prowadzona z dużą rozwagą, gdyż ewentualne skutki społeczne niespójnych systemowo działań mogą dotkliwie uderzać w grupy najsłabsze.

Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o przedstawienie stanowiska odnośnie wskazywanych problemów oraz podjęcie stosownych działań na rzecz poprawy systemu opieki nad dzieckiem pozbawionym opieki rodziców.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 14 września 2020 r. wyjaśniła, że z uwagi na szczególny charakter pieczy zastępczej, znajduje się ona w stałym kręgu zainteresowań resortu rodziny, który każdego roku podejmuje szereg interwencji mających na celu zapewnienie odpowiedniego stosowania przepisów w tym zakresie, współpracując ściśle z wojewodami, starostami, poszczególnymi rodzinami zastępczymi, prowadzącymi rodzinne domy dziecka, czy też dyrektorami instytucjonalnych form pieczy zastępczej. Resort rodziny przeprowadza także stałą ewaluację systemu na terenie całego kraju. Corocznie przygotowywana jest bowiem Informacja o realizacji ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w której największa część poświęcona jest analizom odnoszącym się do pieczy zastępczej, w tym rodzin zastępczych pełniących funkcję pogotowia rodzinnego, czy też interwencyjnych placówek opiekuńczo- wychowawczych. Efektem ww. działań było m.in. opracowanie w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projektu nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw, który w dniu 6 listopada 2018 r. został przyjęty przez Radę Ministrów. W związku z nową kadencją Sejmu RP projekt ten uległ jednak dyskontynuacji. Projekt zawierał rozwiązania, które w wielu miejscach są zbieżne z postulatami wynikającymi z przedstawionej Informacji o wynikach kontroli. Wśród nich należy wskazać przede wszystkim utworzenie rejestru centralnego miejsc w pieczy zastępczej, który miał służyć jednostkom organizacyjnym wspierania rodziny i pieczy zastępczej, wskazanym w projekcie ustawy, do lepszej organizacji pieczy zastępczej i zgodnego z dobrem dziecka poszukiwania wolnych miejsc w pieczy zastępczej na terenie całej Polski przez sąd rodzinny. Projekt zakładał również opracowywanie i wydawanie przez Ministra właściwego do spraw rodziny standardów dotyczących wspierania rodziny, tworzenia, funkcjonowania i likwidowania rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej oraz organizacji i prowadzenia ośrodków adopcyjnych. Powyższe rozwiązania, jak również wskazana przez Rzecznika kwestia opinii organizatora rodzinnej pieczy zastępczej o której mowa w art. 83 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, będą poddawane dalszej analizie na etapie ewentualnych kolejnych prac związanych z nowelizacją ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w zakresie odnoszącym się do pieczy zastępczej.