Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Cyfryzacji w sprawie sytuacji prawnej dzieci par tej samej płci.

Na przestrzeni ostatnich lat do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło wiele skarg od obywateli i obywatelek, których urodzone za granicą dzieci, również mające obywatelstwo polskie, mierzą się z licznymi problemami z uzyskaniem polskich dokumentów tożsamości i numerów PESEL, wyłącznie ze względu na fakt, że w ich zagranicznych aktach urodzenia jako rodziców wskazano osoby tej samej płci. W związku z brzmieniem art. 104 ust. 5 Prawa o aktach stanu cywilnego (dalej jako: "p.a.s.c."), ubiegając się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL osoby te wnioskowały w pierwszej kolejności o transkrypcję zagranicznych aktów urodzenia dzieci, która - zgodnie z brzmieniem wskazanego przepisu - ma w takiej sytuacji charakter obligatoryjny. Okoliczności prawne zmieniły się jednak po podjęciu przez skład 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwały z dnia 2 grudnia 2019 r. stwierdzającej że transkrypcja aktu, w którym jako rodziców wskazano osoby tej samej płci jest niedopuszczalna ze względu na konieczność ochrony podstawowych zasad polskiego porządku prawnego. Jednocześnie w ocenie NSA odmowa transkrypcji zagranicznego aktu nie może doprowadzić do sytuacji, w której polski obywatel nie będzie mógł uzyskać polskiego paszportu, dowodu tożsamości lub numeru PESEL.

Tymczasem, jak wynika z dostępnych Rzecznikowi informacji, zalecenia wynikające z uzasadnienia ww. uchwały nie znalazły dotychczas odzwierciedlenia w jednolitej praktyce organów administracji. Konsulowie, powołując się na § 3 pkt 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 2010 r. w sprawie dokumentów paszportowych, niezmiennie wymagają przedstawienia odpisów polskich aktów urodzenia w toku postępowania o wydanie dokumentu paszportowego.

W konsekwencji tych wątpliwości interpretacyjnych organów, urodzeni za granicą obywatele i obywatelki RP pozostają w niepewności co do swojej sytuacji prawnej oraz co do właściwego trybu postępowania w przypadku wnioskowania o numer PESEL i polskie dokumenty tożsamości. W sprawach, w których kolejne organy odmawiają im ich wydania, niezmiennie naruszane są dobro i prawa dzieci, w tym ich prawo do obywatelstwa, posiadania paszportu i dowodu osobistego oraz korzystania ze związanych z obywatelstwem uprawnień. Taki stan rzeczy stoi w sprzeczności z przepisami powszechnie obowiązującego prawa i wymaga tym samym niezwłocznego wyjaśnienia i rozwiązania.

Rzecznik stoi także na stanowisku, że techniczna funkcjonalność aplikacji służącej do nadawania obywatelowi numeru PESEL powinna zostać dostosowana tak, aby możliwe było uwzględnienie w niej relacji łączących dziecko z obojgiem rodziców wskazanych w zagranicznym akcie urodzenia, niezależnie od ich płci. Rzecznik podkreślił jednocześnie, że dobro dziecka jest wartością nadrzędną w każdej sprawie, która go dotyczy, a zatem w określonych okolicznościach, nadanie obywatelowi numeru PESEL przy uwzględnieniu danych jedynie jednego rodzica może być rozwiązaniem korzystniejszym dla dziecka, niż odmowa nadania numeru PESEL lub pozostawienie wniosku bez rozpoznania.

W związku z powyższym, Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Minister Cyfryzacji w piśmie z 2 września 2020 r. wyjaśnił, iż w celu nadania numeru PESEL organy gminy przekazują ministrowi właściwemu do spraw informatyzacji, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, dane, o których mowa w przepisach ustawy o ewidencji ludności. Samo nadanie numeru PESEL, zgodnie z art. 16 ust. 4 ustawy jest czynnością materialno-techniczną. Jedną z wymienionych danych są imiona i nazwiska rodowe rodziców. Ich podanie jest obowiązkowe w przypadku nadawania numeru PESEL z urzędu obywatelom polskim. Można je natomiast pominąć, gdy nie są dostępne, w przypadku nadawania numeru PESEL z urzędu cudzoziemcom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz nadawania numeru PESEL na wniosek (również obywatelom polskim). Z technicznego punktu widzenia pola przeznaczone na wpisanie tych danych są po prostu polami tekstowymi, co umożliwia wpisanie dowolnej wartości. Jednocześnie, nawet w przypadku obligatoryjności podania danych rodziców w procesie nadawania numeru PESEL z urzędu, mając świadomość różnorodności zdarzeń (np. specyfiki danych cudzoziemców, którzy nabyli obywatelstwo polskie), przewidziano możliwość ich oznaczenia jako "brak danych", co nie uniemożliwia nadania numeru PESEL. W zakresie nadawania numerów PESEL dzieciom rodziców, którzy zgodnie z zagranicznym aktem urodzenia są tej samej płci, Minister wskazał, że art. 104 ust. 5 i art. 107 pkt 3 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego w zw. z art. 7 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe nie dopuszcza transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice wpisane są osoby tej samej płci - co jednak nie stoi na przeszkodzie nadaniu dziecku numeru PESEL oraz wydaniu mu polskiego dokumentu tożsamości. Równocześnie Minister zaznaczył, że przekazywanie generalnych wyjaśnień i zaleceń celem zapewnienia jednolitości postępowania w obszarze związanym z ewidencją ludności należy do kompetencji ministra właściwego do spraw wewnętrznych, który zgodnie z art. 5 ust. 3 i 4 ustawy jest uprawniony do kształtowania jednolitej polityki w zakresie realizacji obowiązków określonych w ustawie i sprawuje kontrolę wykonywania ustalonych sposobów postępowania.