Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Edukacji Narodowej, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wykluczenia części uczniów ze zdalnej edukacji.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich trafia coraz więcej informacji na temat uczniów, którzy w związku z czasowym ograniczeniem pracy szkół i innych placówek oświatowych w czasie trwania epidemii COVID-19 znaleźli się poza zasięgiem oddziaływania systemu oświaty. Problem dotyczy nie tylko równego dostępu do nauki, ale także możliwego zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa dzieci i młodzieży.

Pomimo wielokrotnych prób nawiązania kontaktu z uczniami i ich rodzinami, w niektórych przypadkach działania dyrektorów szkół i nauczycieli nie przynoszą skutku. Część uczniów nie uczestniczy w zdalnych lekcjach i nie odbiera przysyłanych zadań. Ich rodzice nie stosują żadnych form komunikacji ze szkołą: nie odbierają telefonów, nie korzystają z dziennika elektronicznego, nie udzielają szkole potrzebnych informacji. Z niektórymi z nich kontakt ustał już 12 marca br., kiedy zawieszono szkolne zajęcia. Z uwagi na wcześniejszą wiedzę na temat sytuacji życiowej ucznia dyrektorzy szkół i nauczyciele obawiają się, że niektóre dzieci mogą doświadczać przemocy lub skrajnego zaniedbania. Jednakże metody, jakimi obecnie dysponują pracownicy szkół, nie pozwalają na podjęcie skutecznej interwencji, gdy istnieje podejrzenie, że uczniowi dzieje się krzywda.

Z informacji dostępnych Rzecznikowi wynika, że niektórzy dyrektorzy proszą o pomoc policję, zgłaszając brak realizacji obowiązku szkolnego. Policja nie zawsze podejmuje czynności, gdyż skupia się przede wszystkim na rodzinach objętych Niebieską Kartą. Ponadto funkcjonariusze Policji wskazują na brak wytycznych co do kontrolowania rodzin jedynie na podstawie zgłoszenia szkoły o braku kontaktu z uczniem. Z uwagi na utrudnioną pracę sądownictwa mało efektywne jest również kierowanie przez szkoły wniosków do sądu o wgląd w sytuację rodziny. Problemy z kontaktem z podopiecznymi zgłaszają także kuratorzy sądowi, streetworkerzy oraz inne osoby, które wcześniej udzielały dzieciom wsparcia.

Istotną rolę we wspieraniu szkół w docieraniu do uczniów z ewentualną pomocą mogliby odegrać kuratorzy oświaty. Kierowane do nich przez dyrektorów szkół pisma z pytaniami dotyczącymi uczniów, którzy nie uczestniczą w zdalnej edukacji, wskazują na pilną potrzebę udzielenia im wytycznych. Jedno z kluczowych pytań dotyczy wpływu długiej nieobecności ucznia na dotychczas stosowane zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów.

Rzecznik dostrzega konieczność podjęcia przez odpowiednie organy pilnych działań w celu ochrony najmłodszych obywateli. Zdaniem Rzecznika nie można poprzestać na stwierdzeniu, że większość szkół zorganizowała zdalne nauczanie, a nauczyciele realizują podstawę programową. Należy podkreślić, że szczególnie w przypadku uczniów najmłodszych ich całkowity brak udziału w życiu szkolnym nie jest kwestią osobistego wyboru i powinien stanowić dla władz oświatowych powód do najwyższego niepokoju.

Z uwagi na powyższe, Rzecznik zwrócił się do Ministrów z apelem o podjęcie współpracy międzyresortowej w celu wprowadzenia odpowiednich rozwiązań, które mogłyby zapobiec wykluczeniu uczniów z systemu oświaty w czasie epidemii COVID-19 oraz dałyby szkołom skuteczne narzędzia do reagowania w sytuacji, kiedy istnieje podejrzenie zagrożenia dobra dziecka.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 18 sierpnia 2020 r. podkreślił, że decyzja o zawieszeniu zajęć edukacyjnych podyktowana była narastającym zagrożeniem epidemiologicznym. Przepisy prawa oświatowego precyzyjnie definiują pojęcie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki oraz zakres czynności, do podjęcia których zobligowani są rodzice, dyrektorzy szkół i władze samorządowe. Normy określające podstawę i zakres kontroli realizacji obowiązku szkolnego/nauki nie uległy zmianie w związku ze stanem epidemii. Długotrwały brak kontaktu z dzieckiem czy rodzicami dziecka jest zawsze bardzo niepokojącym sygnałem i zobowiązuje dyrektorów szkół do podjęcia działań w celu zarówno zlokalizowania dziecka, jak i zdiagnozowania problemu oraz przyczyn nieusprawiedliwionej nieobecności ucznia. W sytuacji nierealizowania obowiązku szkolnego/nauki przez dziecko, dyrektor placówki oświatowej po wykorzystaniu wszystkich możliwości w drodze postępowania administracyjnego, ma możliwość skierowania wniosku do sądu rodzinnego o wgląd w sytuację opiekuńczo-wychowawczą dziecka ze szczególnym zwróceniem uwagi na sposób realizowania obowiązku szkolnego. Natomiast, w sytuacji braku kontaktu z rodzicami dziecka, jednak co ważne - przy jednoczesnym podejrzeniu możliwości stosowania przemocy przez opiekunów wobec dziecka - może zwrócić się do Policji o pomoc. W kontekście powyższego funkcjonariusze Policji (szczególnie policjanci dzielnicowi oraz policjanci komórek do spraw nieletnich i patologii) niejednokrotnie na wniosek dyrektora placówki oświatowej nawiązywali kontakt z rodzicami dziecka. Sekretarz Stanu wskazał też, że pomimo obowiązującego na terenie kraju stanu epidemii, interwencje związane z przemocą w rodzinie, w tym wobec osób objętych kwarantanną, są realizowane na ogólnych zasadach, z zachowaniem szczególnych środków ostrożności i zastosowaniem wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w tym zakresie.